Trong giới văn
nghệ sĩ Mỹ thập niên 1960, Don Shirley (Mahershala Ali) có thể coi là một trường
hợp đặc biệt khi ông không chỉ là một thiên tài piano cổ điển từng được đào tạo
ở tận nước Nga xa xôi, mà ông còn sở hữu một bằng tiến sĩ tâm lý học và có thể
nói thành thạo rất nhiều thứ tiếng. Tài năng và danh tiếng giúp Don Shirley có
một cuộc sống đáng mơ ước với một căn hộ xa hoa nằm ngay phía trên Thính phòng
Carnegie nổi tiếng và những người bạn quyền lực trong chính trường Mỹ như anh
em tổng thống John F. Kennedy và và tổng trưởng lý Robert Kennedy. Nhưng dù có
tài hoa đến mấy, giàu có đến mấy, thì có một sự thật Don Shirley vẫn phải chấp
nhận, đó là làn da màu của nghệ sĩ piano tài năng này vẫn khiến ông trở thành nạn
nhân của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc đối với người da đen vẫn còn đang hoành
hành ở nước Mỹ trong thập niên 1960. Đặc biệt là ở các bang miền Nam của Hoa Kỳ
- kẻ thất trận trong cuộc Nội chiến Mỹ vì cố níu kéo chủ nghĩa nô lệ, người da
đen bị phân biệt đối xử một cách tệ bạc không khác nhiều so với những năm thế kỷ
19 khi họ vẫn còn phải oằn mình làm nô lệ cho những chủ đồn điền da trắng. Bởi
vậy mà khi Don Shirley quyết định lên đường cùng hai nghệ sĩ da trắng khác
trong nhóm tam tấu của ông là Oleg (Dimeter Marinov) và George (Mike Hatton) để
thực hiện tua lưu diễn xuyên qua các bang miền Nam nước Mỹ, Don Shirley cảm thấy
rằng ông cần phải có một người tài xế đủ tin cậy trên những cung đường trải dài
suốt nước Mỹ, và đủ mạnh mẽ để giúp Don Shirley vượt qua những trở ngại chắc chắn
sẽ phải gặp từ nạn phân biệt chủng tộc của dân da trắng miền Nam nước Mỹ để có
thể hoàn thành một cách tốt đẹp chuyến biểu diễn trước Giáng sinh của ông.
Người được Don
Shirley thuyết phục để đảm nhận vị trí khó khăn này là Frank "Tony
Lip" Vallelonga (Viggo Mortensen). Vốn là nhân viên “bảo an” tại hộp đêm nổi
tiếng Copacabana của thành phố New York, người đàn ông gốc Ý có cái tên khó đọc
này đột ngột thất nghiệp vì hộp đêm phải đóng cửa sửa chữa trong bối cảnh người
vợ Dolores (Linda Cardellini) và hai đứa con trai đang rất cần những đồng tiền
lương của Frank để trang trải cuộc sống. Chẳng thể đi cầm hết đồ đạc để lấy tiền
trả tiền thuê nhà, và cũng không muốn đảm nhận những phi vụ mờ ám của những người
đồng hương, Frank Vallelonga cuối cùng đành miễn cưỡng nhận lời Don Shirley để
xa vợ con trong vòng 2 tháng trời rong ruổi trên những nẻo đường miền Nam nước
Mỹ cũng người nghệ sĩ piano thiên tài. Gai góc là thế, dạn dày kinh nghiệm với
dân giang hồ là thế, nhưng Frank cũng không thể ngờ rằng đây sẽ là một chuyến
đi bão táp, đặc biệt là với người hành khách có nước da đen Don Shirley ngồi
phía sau xe, bất chấp việc hai người đã cố gắng làm theo đúng hướng dẫn của quyển
Sách xanh (“Green Book”) hướng dẫn đi lại cho các tay lái da đen. Qua từng chặng
biểu diễn của Don Shirley, đi sâu từng dặm vào trong lòng miền Nam nước Mỹ,
Frank Vallelonga và Don Shirley càng nhận ra rằng ngay giữa nước Mỹ hiện đại,
chủ nghĩa phân biệt chủng tộc vẫn còn hiện hữu một cách nặng nề đè chặt lên cuộc
sống ngột ngạt của những người da đen vốn đã chịu đựng quá nhiều khổ đau trong
suốt chiều dài lịch sử của nước Mỹ.
Green Book là bộ
phim thứ 14 trong sự nghiệp đạo diễn của Peter Farrelly nhưng mới là thử nghiệm
đầu tiên của đạo diễn 62 tuổi này với một thể loại mới ngoài phim hài. Mặc dù vẫn
có đây đó một số chi tiết hài hước, nhưng Green Book không phải là một tác phẩm
“thọc cười” – dòng phim đã giúp Peter Farrelly và người em trai Bobby Farrelly
thành danh từ cách đây cả một phần tư thế kỷ với các tác phẩm như Dumb and
Dumber (1994) hay There's Something About Mary (1998). Tuy là một lựa chọn
nghệ thuật gây ngạc nhiên đối với nhiều khán giả, nhưng có lẽ việc thử nghiệm với
một dòng phim mới cũng là điều cần thiết, nếu không nói là hơi muộn cho Peter
Farrelly sau thất bại thảm hại về chất lượng nghệ thuật của các tác phẩm gần
đây của hai anh em như Movie 43 (2013) và Dumb and Dumber To (2014). Dựa
trên câu truyện có thật của Frank Vallelonga và Don Shirley qua ngòi bút của
chính con trai Frank là Nick Vallelonga, trong lần thử sức đầu tiên với phim
chính kịch, Peter Farrelly đã lựa chọn một đề tài đang thu hút rất nhiều sự
quan tâm ở Hollywood nhưng cũng không dễ để dựng thành một tác phẩm hay, hấp dẫn
người xem, đó là nạn phân biệt chủng tộc ở nước Mỹ nói chung và đặc biệt là ở
các bang miền Nam nơi các đạo luật Jim Crow đã biến cuộc sống của người da đen trở
thành địa ngục cho đến tận những thập niên cuối của thế kỷ 20.
Được đặt trong một
bối cảnh lịch sử giàu sự kiện, có bộ đôi nhân vật chính có thật với nhiều nét
tính cách đặc sắc, Green Book đã thành công trong việc kể lại một câu truyện đáng
nhớ về cuộc hành trình “khám phá” tệ phân biệt chủng tộc ở miền Nam nước Mỹ của
Don Shirley và Frank Vallelonga, và cũng là cuộc hành trình khai phá cho một
tình bạn mới mẻ giữa hai con người tưởng chừng không thể khác biệt hơn. Với nhiều
phân đoạn gây sốc vì sự phân biệt chủng tộc tàn nhẫn nhưng lộ liễu đến mức khó
tin ở một quốc gia dân chủ như Hoa Kỳ, chắc chắn Green Book sẽ góp thêm một
tiếng nói mới ở Hollywood để giúp khán giả hiểu hơn về những nỗi đau mà người
da màu đã và đang phải chịu đựng vì nạn phân biệt chủng tộc, nhất là ở các bang
miền Nam nước Mỹ. Một số cảnh quay đẹp về thiên nhiên nước Mỹ, về cách bộc lộ
tâm sự, tình cảm rất khác nhau của một Don Shirley lịch lãm nhưng cô độc và một
Frank Vallelonga thô lỗ nhưng luôn tràn đầy tình yêu cho những người thân thiết
của Green Book cũng giúp bộ phim mới nhất của Peter Farrelly trở nên dễ xem
và lôi cuốn bất chấp chủ đề nặng nề của tác phẩm. Tuy vậy, có lẽ vì đây mới là
tác phẩm chính kịch đầu tiên của mình, nên cách Peter Farrelly truyền tải các
thông điệp về bình đẳng sắc tộc, về sự cần thiết của tình cảm trân trọng giữa
người với người trong một xã hội hiện đại có cảm giác gượng ép và tương đối lộ
liễu. Thay vì những hình ảnh ẩn dụ nhẹ nhàng mang tính khơi gợi giúp khán giả tự
tìm cho mình một thông điệp đẹp từ bộ phim, đa phần các chi tiết hay câu thoại
mang tính biểu tượng trong phim đều được lồng ghép một cách khá vụng, khiến
khán giả cảm thấy mình đang bị ép phải cảm nhận, phải hiểu những ý tưởng cụ thể
của đạo diễn. Và một khi đã bị gò bó như vậy, thì dù thông điệp, ý tưởng có đẹp
đến mấy, người xem vẫn sẽ có cảm giác gợn không cần thiết đối với một tác phẩm
khá nhẹ nhàng và giàu cảm xúc như Green Book. Thêm vào đó, việc biểu đạt các
thông điệp của phim qua những mô-típ truyền thống, gò bó cũng khiến Green
Book phần nào trở nên “dễ đoán” và mất đi sự mới mẻ đáng có trong một tác phẩm
tiểu sử về hai nhân vật hết sức đặc biệt nhưng chưa từng được khai thác trên
màn ảnh lớn như Don Shirley và Frank Vallelonga. Về một khía cạnh nào đó, Green Book có thể coi là một phiên bản ngược của Driving Miss Daisy (1989)
– bộ phim chỉ trích chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ở nước Mỹ thập niên 1940,
1950 thông qua những chuyến đi của người tài xế da đen Hoke Colburn (Morgan
Freeman) và bà goá phụ người Do Thái giàu có Daisy (Jessica Tandy). Nhưng sự
trùng hợp giữa hai tác phẩm có lẽ chỉ dừng lại ở đó, vì Driving Miss Daisy của
đạo diễn Bruce Beresford là một tác phẩm hết sức sâu sắc với những thông điệp
nhẹ nhàng nhưng mang tính gợi mở rất cao. Chất lượng nghệ thuật vượt trội của Driving Miss Daisy sau đó đã được chứng minh bằng bốn tượng vàng Oscar tại lễ
trao giải của Viện hàn lâm điện ảnh Mỹ năm 1990, trong đó có ba giải rất quan
trọng là giải Oscar cho phim hay nhất, kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất, và
vai nữ chính xuất sắc nhất. Với cách tiếp cận thua kém nhiều mặt, sẽ là rất khó
để Green Book có thể lặp lại thành tích của Driving Miss Daisy trong mùa
trao giải điện ảnh năm 2019.
Diễn xuất không ấn
tượng của dàn diễn viên là một điểm yếu khác của Green Book. Ngoại trừ Linda
Cardellini phần nào chứng tỏ được năng lực của cô qua vai Dolores Vallelonga,
dàn diễn viên phụ của Green Book không để lại dấu ấn nào đối với khán giả và
thậm chí một số nhân vật phụ còn tạo cho người xem cảm giác họ đang được xem
các diễn xuất ở tầm nghiệp dư vốn phù hợp với các bộ phim hài “nhảm” hơn là một
tác phẩm nói về đề tài nghiêm túc, cần sức nặng như Green Book. Ngay cả Mahershala
Ali trong vai Don Shirley và Viggo Mortensen trong vai Frank Vallelonga cũng chỉ
có thể được coi là những diễn xuất tròn vai, nhất là khi so sánh với những vai
diễn đáng nhớ hơn nhiều của hai diễn viên đầy thực lực này như vai Juan trong Moonlight (2016) – diễn xuất giúp Mahershala Ali giành giải Oscar cho vai nam
phụ nhất, hay vai Tom Stall của Viggo Mortensen trong A History of Violence (2005) – một trong những vai diễn đáng nhớ của dòng phim hành động Hollywood
trong vòng hai thập niên vừa qua. Có lẽ sự tương tác giữa Don Shirley và Frank
Vallelonga, chứ không phải chân dung riêng của từng nhân vật, qua sự thể hiện của
Ali và Mortensen mới là điểm nhấn lớn nhất về mặt xây dựng nhân vật và diễn xuất
của Green Book. Tất nhiên là dù có tài năng đến mấy nhưng Mahershala Ali và
Viggo Mortensen cũng khó lòng vượt ra khỏi cách tiếp cận kịch bản mang nhiều
tính gượng ép của Peter Farrelly, nhưng khán giả hẳn vẫn cảm thấy đáng tiếc khi
Ali và Mortensen không có cơ hội để khắc hoạ một cách sống động hơn, đa chiều
hơn hình ảnh của Don Shirley và Frank Vallelonga.
Tuy còn nhiều
khuyết điểm, nhưng chắc chắn sau khi xem phim, không một khán giả nào có thể phủ
nhận rằng Green Book được Peter Farrelly đem tới cho khán giả với sự trân trọng
dành cho nhân vật của ông, dành cho chủ đề mà ông muốn khai thác. Chỉ riêng chi
tiết này thôi cũng đã khiến Green Book trở thành một tác phẩm đáng xem sau những
thất bại khó tin trong sự nghiệp của anh em nhà Farrelly với những tác phẩm
“siêu tệ” như Movie 43. Nhưng Green Book còn là một bộ phim nhiều ý nghĩa.
Ý nghĩa đó nằm ở chân dung hai con người sâu sắc theo những cách riêng đang tìm
đến nhau qua một tình bạn lạ lùng. Ý nghĩa đó nằm ở cách thức bộ phim làm người
xem bị sốc vì nạn phân biệt chủng tộc vô nhân đạo ở miền Nam nước Mỹ. Và ý
nghĩa đó còn nằm ở thông điệp thúc đẩy chúng ta, bất kể màu da, địa vị, phải gắng
sống một cách có ý nghĩa, có lòng tự trọng, biết giữ gìn phẩm giá không chỉ của
bản thân mà còn của những người xung quanh. Bởi thế, chúng ta hoàn toàn có thể
coi Green Book là một bộ phim đẹp, một tác phẩm đáng xem, và nên xem của điện
ảnh Hollywood trong năm 2018.
========
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire