Là tác phẩm điện ảnh hợp tuyển đầu tiên của bộ đôi nổi tiếng bậc nhất Hollywood – anh em nhà Coen, The Ballad of Buster Scruggs là một tuyển tập sáu phim ngắn có bối cảnh chung là miền Tây nước Mỹ trong những năm tháng dân cao bồi vẫn còn đang tung hoành trên mảnh đất còn hoang sơ và nhiều hiểm nguy bất trắc này của Hoa Kỳ.
Dựa theo cái tứ là sáu chương sách của một tập truyện ngắn có “minh hoạ màu” về cuộc sống nơi miền Tây nước Mỹ, tác phẩm mới nhất của anh em đạo diễn nhà Coen được mở đầu bằng chương truyện/phim cùng tên - The Ballad of Buster Scruggs (“Khúc ballat của Buster Scruggs”). Tuy có cái tựa nghe có vẻ lãng mạn, nhưng chương phim về anh chàng ca sĩ du ca “kiêm” tội phạm bị truy nã Buster Scruggs (Tim Blake Nelson) này lại là câu truyện nhuốm đầy màu sắc bạo lực và nhiều phần châm biếm về cuộc sống khắc nghiệt ở miền Tây nước Mỹ của dân cao bồi với vô vàn hiểm nguy rình rập đến từ cả thiên nhiên và con người nơi đây.
Tiếp nối The Ballad of Buster Scruggs là Near Algodones (Đâu đó gần Algodones) – tập phim không kém phần bạo liệt và hài hước về hoàn cảnh dở khóc dở cười của một gã cao bồi chuyển nghề cướp nhà băng (James Franco). Thêm vào đó, phần thứ hai của tác phẩm hợp tuyển về cao bồi này lại đem đến hai lý do khác nữa để người xem phải cảm thấy gai mình trước cuộc sống nơi miền Tây – đó là sự hiện diện của những người thổ dân bản địa hoang dại khi bị dồn đến đường cùng bởi mảnh đất tổ tiên họ để lại đang mất dần đi trước sự xâm lấn của dân nhập cư, và bản chất tàn nhẫn đến khó tin của chính những người nắm công lý trong tay ở mảnh đất này.
Chất hài hước biến mất, mùi bạo lực cũng không còn, phần thứ ba của The Ballad of Buster Scruggs với tựa đề Meal Ticket (Phiếu ăn) không xoay quanh cuộc sống của những gã cao bồi mã thượng, máu lửa mà tập trung mô tả những giờ phút vật lộn mưu sinh của ông chủ gánh hát rong Impresario (Liam Neeson) và nghệ sĩ duy nhất trong “đoàn hát” của ông ta – anh chàng không chân không tay người Anh Harrison (Harry Melling). Không chỉ khác biệt về hình mẫu nhân vật và cách kể chuyện, Meal Ticket còn có phần bối cảnh rất riêng – đó là những đêm dài lạnh lẽo của mùa Đông nước Mỹ vốn làm nản lòng những số phận nơi đây không kém gì không khí nóng bỏng, khô rát của sa mạc trong The Ballad of Buster Scruggs và Near Algodones, nhưng thêm vào đó lại còn làm người ta cảm thấy đơn độc và nhỏ bé đến cùng cực trước sự thờ ơ của cả thiên nhiên và con người.
Hoàn toàn tương phản với bối cảnh của Meal Ticket, All Gold Canyon (Hẻm núi đầy vàng) là cuộc tìm kiếm bụi quý tưởng chừng vô vọng của ông lão đào vàng (Tom Waits) nơi hẻm núi hoang sơ và đẹp đẽ đến ngây người – một nét đặc trưng khác của miền Tây rộng lớn của nước Mỹ. “Đổ xô đi tìm vàng” vốn không phải là hiện tượng xa lạ ở miền Tây nước Mỹ trong những năm người dân nghèo khổ tứ xứ đổ về đây tìm kiếm cơ hội làm giàu, nhưng thân già một mình lặn lội cùng chú lừa đến giữa chốn thiên nhiên không một bóng người để lần theo dấu vết bụi quý thì có lẽ chẳng có ai khác ngoài ông lão đào vàng của All Gold Canyon. Nhưng dù có đơn độc đến mấy, thì những hiểm nguy rình rập của xứ miền Tây vẫn đeo đuổi ông lão trên nẻo đường tìm kiếm cơ hội đổi đời.
Một trong những di tích mang tính đại diện nhất cho lịch sử hình thành và phát triển của miền Tây nước Mỹ là con đường mòn Oregon (Oregon Trail), nơi rất nhiều người dân di cư đã phải bỏ mạng trên chuyến hành trình dài 3500 cây số từ miền Trung nước Mỹ tới vùng ven biển Thái Bình Dương nay thuộc bang Oregon. Địa hình hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt, bệnh tật hoành hành, và mối đe doạ chết người đến từ các bộ lạc người thổ dân không muốn mất thêm đất vào tay những người nhập cư tự cho mình có “định mệnh Hiển nhiên” (Manifest destiny) đã khiến gần một phần mười trong số người di cư dọc con đường mòn Oregon phải bỏ mạng lại nơi đây. Một trong những chuyến đi bão táp như thế được thuật lại qua phần thứ năm của The Ballad of Buster Scruggs với tựa đề The Gal Who Got Rattled (Cô gái dễ giật mình). Cũng như đa phần những người di cư khi quyết định đặt chân lên con đường mòn Oregon, Alice Longabaugh (Zoe Kazan) cùng người anh trai Gilbert (Jefferson Mays) và chú chó đáng yêu Tổng thống Pierce tin rằng ở xứ Oregon xa xôi, cơ hội đổi đời đang chờ đón họ. Nhưng dù có sự trợ giúp của những người dẫn đoàn tận tuỵ như Billy Knapp (Bill Heck) và Arthur (Grainger Hines), Gilbert và và nhất là cô gái dễ giật mình Alice không thể ngờ rằng chờ đợi họ không phải là con đường mòn Oregon trải đầy hoa hồng mà là vô số hiểm nguy và mất mát – những đặc tính đã làm nên miền Tây nước Mỹ.
The Ballad of Buster Scruggs khép lại với The Mortal Remains (Xác chết) – cuộc trò chuyện của năm vị hành khách là bà Betjeman (Tyne Daly), Clarence (Brendan Gleeson), Thigpen (Jonjo O'Neill), René (Saul Rubinek), và ông lão đặt bẫy thú (Chelcie Ross) trên chuyến xe ngựa đường dài tới trạm Fort Morgan nằm trên bang miền Tây Colorado. Có xuất thân rất khác nhau – một quý bà người Mỹ (Betjeman), hai người đồng nghiệp chuyên nghề chuyển tử thi đến từ Ireland và Anh (Clarence và Thigpen), một quý ông “ham vui” người Pháp (René), và ông lão chuyên đặt bẫy thú chuyên sống cô đơn trong rừng sâu bên thú vật và những người thổ dân với tiếng nói xa lạ, năm người hành khách của chuyến xe ngựa không có chặng nghỉ lần lượt chia sẻ với nhau từ nghề nghiệp cho đến quan điểm sống của mỗi người. Và dù rằng những khác biệt về cuộc đời, về suy nghĩ có khác nhau tới mức gây ra tranh cãi nảy lửa, nhưng rồi cả năm cùng đều phải nhận ra rằng họ có cùng một điểm đến cuối cùng – trạm xe Fort Morgan nằm giữa miền Tây hoang vắng và cằn cỗi đến cùng cực.
Đối với người hâm mộ điện ảnh, “thương hiệu” anh em nhà Coen từ lâu đã là bảo chứng cho chất lượng nghệ thuật ở mức cao nhất ở Hollywood. Luôn chia nhau cả ba vai trò quan trọng là đạo diễn, biên kịch, và sản xuất các bộ phim chung, Joel và Ethan Coen suốt từ thập niên 1980 đến nay đã cho ra đời rất nhiều tác phẩm được đánh giá cao về mặt nghệ thuật, trong đó Fargo (1997) đã đem về cho hai anh em tượng vàng Oscar cho kịch bản gốc xuất sắc nhất, và đặc biệt là No Country for Old Men (2007) – bộ phim hình sự lấy bối cảnh Texas đã giúp hai anh em chiến thắng ở cả ba hạng mục phim hay nhất, đạo diễn xuất sắc nhất, và kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất tại lễ trao giải của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật điện ảnh Hoa Kỳ năm 2008. Một điểm đáng chú ý trong sự nghiệp của anh em nhà Coen là hai người thành công ở rất nhiều thể loại phim khác nhau, từ phim hình sự như Fargo và No Country for Old Men cho tới phim bi hài như Inside Llewyn Davis (2013), hầu như tác phẩm nào cũng mang đặc trưng riêng của anh em nhà Coen – đó là kịch bản chặt chẽ, đầy bất ngờ, những chi tiết ẩn dụ thâm thuý, và chất hài châm biếm vừa đủ sức chọc cười nhưng cũng hết mực chua cay khiến khán giả phải suy ngẫm. Kể cả khi thử sức với dòng phim miền Tây vốn thường nhấn mạnh chất hành động và đòi hỏi những bối cảnh chuyên biệt của các vùng đất nằm ở rìa phía Tây nước Mỹ, anh em nhà Coen cũng vẫn thành công trong việc vừa tạo ra một tác phẩm hành động đặc sắc lôi cuốn khán giả thông qua những nhân vật cao bồi anh hùng mã thượng, lại vừa thổi vào thể loại truyền thống đó những triết lý hiện đại vốn luôn được coi là “thương hiệu” của hai người về cách sống, cách cư xử giữa người và người, cách con người tồn tại giữa thiên nhiên và xã hội khắc nghiệt. Lần thử sức thành công đó của hai anh em nhà Coen là bộ phim miền Tây True Grit (2010) – tác phẩm được đề cử tới 10 giải Oscar và giới thiệu cho Hollywood một diễn viên trẻ hết sức tiềm năng là Hailee Steinfeld.
Dù có cùng thể loại phim miền Tây, nhưng sẽ là khập khiễng khi so sánh một tác phẩm có kịch bản rất chặt chẽ, dựa trên một tiểu thuyết nổi tiếng từng được chuyển thể lên màn ảnh lớn trước đó như True Grit với một bộ phim hợp tuyển gồm sáu phần tương đối riêng biệt như The Ballad of Buster Scruggs. Nhưng trên một khía cạnh nào đó, The Ballad of Buster Scruggs có lẽ còn hấp dẫn và có nhiều tầng ý nghĩa hơn cả True Grit và xứng đáng được coi là một đỉnh cao mới trong sự nghiệp của anh em nhà Coen, ít nhất là trong thể loại phim miền Tây. Điều này có được là vì tuy có thể coi là sáu câu truyện riêng biệt, nhưng sáu chương phim của The Ballad of Buster Scruggs mang tính bổ trợ và kết nối cao độ, giúp khán giả có được một bức tranh toàn cảnh hiếm có về cuộc sống nơi miền Tây nước Mỹ trong giai đoạn vùng đất này do những anh chàng cao bồi và những người thổ dân đang cố chống lại cái “định mệnh Hiển nhiên” của người di cư thống trị. Cả sáu phần của The Ballad of Buster Scruggs đều được làm hết sức chắc tay và trọn vẹn về mặt cảm xúc ở những cung bậc hết sức khác nhau, với những nhân vật hoàn toàn khác biệt nhưng luôn đủ chiều sâu, đủ số phận để đi vào lòng khán giả. Trong số này, số phận của bộ đôi gánh hát Impresario và Harrison trong Meal Ticket – chương phim cầu nối cho cả tác phẩm hợp tuyển có lẽ là lát cắt khác biệt, và đáng nhớ bậc nhất trong số những lát cắt về cuộc sống miền Tây từng được đưa lên màn ảnh Hollywood. Trong thời buổi điện ảnh Hoa Kỳ tràn ngập các tác phẩm “phần tiếp theo” và “tiền truyện”, hay những bộ phim thuộc một “vũ trụ điện ảnh” nào đó thì một bộ phim có kịch bản mang đầy tính thể nghiệm với hình thức phim hợp tuyển nhưng lại vẫn dày dặn và tươi mới về cốt truyện, sâu sắc với đủ mọi cung bậc cảm xúc như, và ẩn chứa rất nhiều triết lý về nhân sinh quan, suy nghĩ về nước Mỹ của một giai đoạn đã qua nhưng vẫn còn ảnh hưởng tới tận xã hội hiện đại như The Ballad of Buster Scruggs quả thực là một sản phẩm nghệ thuật đáng quý, và đáng trân trọng dành cho khán giả.
Nếu phải tóm tắt ngắn gọn về The Ballad of Buster Scruggs thì hẳn nhiều khán giả sau khi xem xong bộ phim sẽ đơn giản dùng hai chữ “xuất sắc”. Không chỉ có một kịch bản thượng hạng đúng chất anh em nhà Coen và được tưởng thưởng với giải kịch bản xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Venice 2018, bộ phim còn có rất nhiều diễn xuất đáng nhớ đến từ cả những khuôn mặt thân quen với khán giả như James Franco hay Liam Neeson và cả những cái tên gây bất ngờ như Harry Melling – nam diễn viên chủ yếu được biết tới qua vai cậu quý tử nhà Dursley trong loạt phim Harry Potter. Phần nghe và phần nhìn của The Ballad of Buster Scruggs cũng được anh em nhà Coen chăm chút tới mức tối đa với sự cộng tác của nhà soạn nhạc nổi tiếng Carter Burwell – người từng được đề cử giải Oscar cho phần nhạc phim Carol (2015) và Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, và cái tên đứng sau những thước phim không thể nào quên của Le Fabuleux Destin d'Amélie Poulain (2001) và Inside Llewyn Davis – nghệ sĩ người Pháp Bruno Delbonnel. Bên cạnh kịch bản phim, phần hình ảnh của The Ballad of Buster Scruggs do Delbonnel đảm nhiệm với rất nhiều cảnh quay ngoại cảnh tại những địa điểm đáng nhớ gắn liền với miền Tây nước Mỹ và những tông sắc màu rất khác nhau cho từng chương phim có lẽ là hai điểm nhấn lớn nhất trong tổng thể xuất sắc của bộ phim mới nhất của anh em nhà Coen.
Nếu để phàn nàn về The Ballad of Buster Scruggs thì những người xem khó tính chỉ có thể nhắc tới việc cách mô tả hình ảnh hoang dại tới mức man rợ về người thổ dân trong phim sẽ khiến một vài khán giả hiểu nhầm về số phận đậm chất bi thương mà những bộ lạc này phải gánh chịu trong lịch sử phát triển của miền Tây nước Mỹ. Thêm vào đó, việc phim được phát hành chủ yếu thông qua kênh Netflix sẽ vừa làm mất đi cơ hội của khán giả được thưởng thức những cảnh quay tuyệt đẹp của Bruno Delbonnel trên màn ảnh lớn, và cũng khiến The Ballad of Buster Scruggs trở nên yếu thế trong cuộc đua giành giải Oscar lần thứ 91 vào tháng 2 sắp tới. Nhưng nếu gạt những vết gợt có lẽ không thực sự đáng kể này sang một bên, thì The Ballad of Buster Scruggs hoàn toàn xứng đáng là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất năm 2018 của Hollywood và là một trong những bộ phim miền Tây đáng nhớ nhất trong thế kỷ mới.
======
