Once Upon a Time In Hollywood (2019)

Thập niên 1950 và đầu những năm 1960, điện ảnh và truyền hình Mỹ vẫn là thế giới của những ngôi sao Hollywood “kiểu cũ” – những diễn viên có vẻ đẹp cổ điển rất sáng màn hình, rất phù hợp với những vai diễn người hùng màn bạc, nhưng thường có khả năng diễn xuất hạn hẹp và luôn xuất hiện “trăm vai như một” từ tác phẩm này qua tác phẩm khác. Một trong những ngôi sao tiêu biểu như thế của Hollywood là Rick Dalton (Leonardo DiCaprio). Dù trùng họ với một đảng cướp khét tiếng đầu thế kỷ 20 ở Hoa Kỳ, nhưng Rick khiến người xem từ trẻ đến già phải mê đắm với hình ảnh tay súng chuyên săn tội phạm bị truy nã để lĩnh thưởng trong loạt phim truyền hình Bounty Law. Những năm tháng danh vọng ấy không chỉ giúp Rick có đủ tiền sở hữu một dinh thự rộng lớn trên những ngọn đồi nhà giàu nhìn xuống Los Angeles, mà còn giúp anh tìm được người bạn, người cộng sự thân thiết Cliff Booth (Brad Pitt) – anh chàng cựu binh với quá khứ bí hiểm luôn sẵn sàng “hứng đạn” cho Rick trên phim trường trong vai trò diễn viên đóng thế các cảnh mạo hiểm (nói theo Cliff là carry the load cho Rick), và cả ngoài đời thường trong vai trò tài xế-kiêm bạn tâm giao-kiêm vệ sĩ.

Chìm ngập trong khói thuốc lá và ánh hào quang tưởng chừng không bao giờ tắt, có lẽ Rick không nhận ra rằng xã hội vẫn ngày một đổi thay, và Hollywood cũng không nằm ngoài vòng quay đó. Thay thế cho những ngôi sao chỉ biết diễn cương, chỉ biết áp đặt hình ảnh rất riêng của họ lên màn ảnh như Rick là một thế hệ diễn viên lao động hết sức mình để nhập vai (method acting), để biến mất trong vai diễn như cô bé Trudi Fraser (Julia Butters) – bạn diễn nhỏ tuổi của Rick trong loạt phim cao bồi kiểu mới Lancer. Những diễn viên nhập vai một cách xuất sắc, cùng các đạo diễn mới nổi với các đề tài mang đậm tính xã hội như Roman Polanski (Rafał Zawierucha) – hàng xóm của Rick trong một dinh thự còn lộng lẫy nguy nga hơn nhiều lần chính là làn sóng mới đã thổi hơi thở hiện đại, trẻ trung vào Hollywood, biến Hollywood kinh điển mà Rick hết mực yêu quý trở thành một Hollywood khác – Hollywood Mới (New Hollywood). Hollywood Mới không có chỗ cho những diễn viên một màu, bởi thế người hùng màn bạc Rick dần phải làm quen với những vai diễn phản diện “làm nền” cho các ngôi sao mới trẻ trung hơn, biết diễn xuất hơn như James Stacy (Timothy Olyphant) – người hùng trung tâm của Lancer. Và tất nhiên cùng với đó Cliff cũng không còn nhiều cơ hội trong các vai diễn đóng thế, nhất là khi anh có một quá khứ khiến nhiều người phải e ngại và từng gây rắc rối trên phim trường khi “cả gan” chê bai và gây sự với ngôi sao võ thuật được công chúng yêu thích bậc nhất khi đó là Lý Tiểu Long (Mike Moh). Mất đi vinh quang và những vai diễn, niềm hy vọng duy nhất còn lại của Rick là sự ủng hộ từ những người yêu phim cũ như nhà sản xuất Marvin Schwarz (Al Pacino) – người luôn động viên Rick hãy sang Roma để thử sức với dòng phim cao bồi “kiểu Ý” (Spaghetti Western), còn với Cliff, là chú chó pit bull Brandy và những tác phẩm điện ảnh, truyền hình cũ kĩ nhưng đủ để anh xem qua ngày đoạn tháng.

Chưa từng mơ tới ngày sự nghiệp và cuộc sống lụi tàn dần theo sự đổi thay của xã hội và của Hollywood, tất nhiên Rick và Cliff cũng không thể ngờ được rằng cuộc sống của cả hai sẽ lại bị đảo lộn một lần nữa bởi sự xuất hiện của gia đình người hàng xóm mới Roman Polanski và Sharon Tate (Margot Robbie). Polanski và Tate khiến khu phố yên tĩnh nơi Rick trú ngụ bao năm trở nên náo nhiệt nhờ sự nổi tiếng của chính cặp vợ chồng – một là đạo diễn đang lên với tác phẩm kinh dị gây tiếng vang Rosemary’s Baby, còn một là gương mặt trẻ đẹp của những bộ phim gây xôn xao dư luận như Valley of the Dolls và The Wrecking Crew, và nhờ vào những vị khách nổi tiếng không kém mà cặp đôi này mời tới dinh thự của họ như Jay Sebring (Emile Hirsch) – bạn trai cũ của Tate. Danh tiếng đôi khi cũng kéo theo rắc rối, khi căn hộ của Polanski và Tate cũng lại lọt vào tầm ngắm của nhóm dị giáo do Charles Manson (Damon Herriman) cầm đầu. Những tín đồ của Manson như “Squeaky” Fromme (Dakota Fanning), như “Tex” Watson (Austin Butler), như “Pussycat” (Margaret Qualley) tôn thờ lối sống từ bỏ vật chất tới mức sẵn sàng lục rác để kiếm ăn qua ngày hay sống chung trong những căn hộ chật chội, bẩn thỉu trong trang trại kiêm phim trường bỏ hoang của ông lão mù George Spahn (Bruce Dern). Với lối sống đó, tất nhiên “Gia đình Manson” thù ghét những người giàu có, thành công như vợ chồng Polanski-Tate. Liệu Rick và Cliff có bị “vạ lây” vì lý tưởng quái đản của “Gia đình Manson”, hay không cần tới sự xuất hiện của những Pussycat, những Squeaky thì cuộc sống của Rick, của Cliff cũng sẽ mờ dần trong bóng tối của một Hollywood cũ đã đi vào dĩ vãng?

Nếu chỉ dựa trên những cái tên nhân vật của Once Upon a Time in Hollywood (Ngày xưa ở Hollywood), chắc hẳn nhiều khán giả cũng đã đoán ra rằng với tác phẩm mới nhất này của mình, đạo diễn Quentin Tarantino đã quay trở lại với đề tài “viết lại lịch sử” sau Inglourious Basterds (2009) – bộ phim giả tưởng về vụ ám sát thành công Hitler, và Django Unchained (2012) – tác phẩm đưa người da đen từ vị thế bị áp bức trong xã hội vẫn còn tệ nô lệ ở miền Nam nước Mỹ trở thành anh hùng mã thượng kiểu cao bồi miền Tây – vai trò trước giờ Hollywood mới chỉ dành cho các diễn viên da trắng. Với Ngày xưa ở Hollywood, câu truyện Quentin muốn viết lại gần hơn với hiện tại – đó là vụ thảm sát Sharon Tate và những người bạn tại ngôi biệt thự số 10050 đường Cielo do những tín đồ của Charles Manson gây ra tháng 8 năm 1969. Nhưng cũng như Inglourious Basterds và Django Unchained, Ngày xưa ở Hollywood không chỉ là một “sự kiện lịch sử viết lại”, mà còn là một lát cắt về quá khứ được nhìn qua lăng kính của một nghệ sĩ hết mực yêu điện ảnh. Trung thành với phong cách “thập cẩm” kể từ những tác phẩm thời kỳ đầu như Pulp Fiction (1994) hay Kill Bill (2003-2004), Quentin Tarantino lồng vào Ngày xưa ở Hollywood rất nhiều cách thể hiện, rất nhiều chi tiết gợi nhớ đến những dòng phim mà một thời chính Tarantino, cùng rất nhiều khán giả của ông vẫn hằng yêu quý. Đó là hình ảnh những chàng cao bồi “kiểu cũ” trong các bộ phim của John Ford, đó là những câu thoại và bộ phim “giả tưởng” nhắc nhớ đến bộ ba phim cao bồi kiểu Ý Dollar Trilogy của Sergio Leone, đó là những thước phim và thậm chí là bóng dáng của những ngôi sao tóc ngắn “kiểu Kim Novak” làm khán giả nghĩ ngay đến dòng phim kinh dị - giật gân của Alfred Hitchcock và Roman Polanski, và tất nhiên không thể kể tới hình ảnh đã đi vào huyền thoại của Lý Tiểu Long và các tác phẩm võ thuật đã làm cả Hollywood mê đắm của ông.

Có lẽ sẽ phải mất tới vài trang giấy chỉ để liệt kê những chi tiết liên quan đến lịch sử điện ảnh trong Ngày xưa ở Hollywood, bởi tác phẩm mới nhất này của Quentin Tarantino dường như được ông làm chủ yếu để chia sẻ với khán giả của mình tình yêu vô hạn với điện ảnh, với lịch sử điện ảnh, với lịch sử Hollywood – những thứ đã tạo nên thương hiệu, tạo nên danh tiếng, tạo nên phong cách riêng của Tarantino trong suốt ba thập niên qua. Bởi vậy mà với những tín đồ của điện ảnh, chắc chắn Ngày xưa ở Hollywood sẽ là một kho báu để họ có thể khám phá từng khung hình, từng câu thoại để tìm lại những dấu ấn của điện ảnh Hollywood trong quá khứ, để thấy được Hollywood và xã hội nước Mỹ trong buổi giao thời những cuối thập niên 1960, đầu thập niên 1970 đã được phản chiếu lên phim ảnh thời kì này như thế nào. Vô số chi tiết ẩn dụ nhắc nhớ điểm xuyết từ đầu đến cuối phim có thể là điểm cộng với các “con mọt” điện ảnh, nhưng với công chúng muốn tìm những giờ phút thư giãn, hẳn không phải ai cũng có thể tận hưởng nửa đầu của Ngày xưa ở Hollywood bởi phim có nhịp độ khá chậm, không có quá nhiều sự kiện nổi bật hay các trường đoạn hành động, đối thoại ngẫu hứng vốn thường được Quentin Tarantino rải đều như trong Inglourious Basterds, Django Unchained, hay gần đây nhất là The Hateful Eight (2015). Đặc biệt với những khán giả bên ngoài nước Mỹ, không thực sự quan tâm tới lịch sử Hoa Kỳ trong giai đoạn rất nhiều biến chuyển những năm 1960, 1970, thì nửa đầu Ngày xưa ở Hollywood thậm chí có thể coi là một tác phẩm nhàm chán với quá nhiều góc máy đặc tả “kiểu Tarantino” – đặc biệt là các cảnh quay lấy tâm điểm là … bàn chân nhân vật, trừ phi họ thực sự chờ đón câu truyện được Quentin Tarantino viết lại cho vụ ác man rợ của “Gia đình Manson” tháng 8 năm 1969.

Một trong những điểm tạo nên sự khác biệt cho phong cách Tarantino đó là việc các bộ phim của ông có phần thoại cực kì xuất sắc, với những câu thoại dí dỏm, lý thú nếu đặt trong bối cảnh riêng của đoạn đối thoại, và lại mang tính dẫn dắt, ẩn dụ, kết nối các phân đoạn, các nhân vật tưởng chừng chẳng có gì liên quan tới nhau. Trong Ngày xưa ở Hollywood, người xem sẽ bắt gặp rất nhiều những câu thoại như vậy để rồi đi từ việc gật đầu tán thưởng với những câu thoại nhắc nhớ đến các bộ phim nổi tiếng như Rosemary’s Baby tới chỗ phải “ngã ngửa” vì ngạc nhiên khi thấy Quentin Tarantino kết nối những câu nói tưởng chừng bâng qươ đó với những trường đoạn quan trọng trong phim. Cũng chính qua những câu thoại “vô thưởng vô phạt” nhưng thực ra hết sức ý nhị đó, Quentin Tarantino cũng đã minh hoạ được một Hollywood nói riêng và xã hội nước Mỹ nói chung trong những năm có rất nhiều mâu thuẫn, rất nhiều xung đột tiềm ẩn, nơi các diễn viên da trắng vẫn còn phân biệt chủng tộc một cách thậm tệ với những người da màu, người Mexico, nơi trẻ con lớn lên cùng những bộ phim đầy ắp các cảnh quay bạo lực hay khói thuốc lá. Đặc biệt nhất là việc tuy là lá thư ngỏ lời yêu quý đến Hollywood của quá khứ, nhưng qua những câu thoại do chính tay ông viết nên, Quentin Tarantino cũng lại ngầm chỉ trích, châm biếm những mặt trái của Hollywood như vết nhơ lạm dụng tình dục trẻ em của chính Roman Polanski, sự gian dối của những ngôi sao sẵn sàng quảng cáo thuốc lá dù biết thứ sản phẩm độc hại này đang huỷ hoại sức khoẻ của chính họ, và thậm chí là hành xử có phần hợm hĩnh trên phim trường của các tên tuổi lớn. Từ những phút đầu tiên cho tới tận những khung hình cuối cùng, Quentin Tarantino động tới đủ mọi khía cạnh của Hollywood qua cách nhìn, quan điểm của ông mà chẳng ngoại trừ bất cứ ai, bất cứ chủ đề nào dù cho đó là những huyền thoại được nhiều người trân trọng như Lý Tiểu Long. Chính phân đoạn mô tả Lý Tiểu Long trên phim trường lại gây nên tranh cãi lớn nhất trong một tác phẩm đề cập tới một trong những tội ác gây chấn động nhất ở Hollywood – vụ giết hại Sharon Tate của các tín đồ “Gia đình Manson”. Với những người tôn thờ ngôi sao võ thuật họ Lý hay người thân của ông như con gái Lý Hương Lan thì Quentin Tarantino đã cố tình xúc phạm, hiểu sai hình ảnh của nam diễn viên quá cố. Về phần mình, Tarantino lại cho rằng ông chỉ mô tả đúng những gì đã được đọc, được nghe về Lý Tiểu Long để làm bức tranh về một Hollywood-của-quá-khứ của ông được đầy đủ, đa sắc hơn. Bên nào cũng có lý của họ, nhưng với người yêu điện ảnh, những tranh cãi đó chỉ càng nói nên một điều rằng Ngày xưa ở Hollywood đã thực sự chạm tới những gì được coi là mang tính đại diện về một thời dĩ vãng của Hollywood. Ở thời buổi phim “tiền truyện-hậu truyện”, thời buổi phim siêu anh hùng, thời buổi “phim làm lại”, có mấy ai dám bỏ trí tuệ, công sức, và thời gian để tạo nên một tác phẩm chỉn chu – dù cho có nhiều tranh cãi, mới mẻ - dù “học” rất nhiều từ những nghệ sĩ, bộ phim đi trước, để dành riêng cho những người yêu điện ảnh như Quentin Tarantino với Ngày xưa ở Hollywood?

Một điểm sáng không thể không nhắc tới khác của Ngày xưa ở Hollywood đó là diễn xuất xuất sắc của Leonardo DiCaprio. Hoàn toàn khác với sự nham hiểm của tay chủ nô miền Nam Calvin J. Candie trong Django Unchained, Rick Dalton của DiCaprio trong Ngày xưa ở Hollywood là hình ảnh của một ngôi sao điện ảnh sắp hết thời với cách nhìn đời đầy bi quan sau những trải nghiệm về những góc sáng và tối của Hollywood, vừa tuyệt đối thờ ơ với những biến đổi thực sự của xã hội và của chính Hollywood đang diễn ra bên ngoài những phim trường, bên ngoài những trang kịch bản vốn là cuộc sống bao nhiêu năm của người hùng điện ảnh với cái họ tướng cướp. Với tài năng của mình, DiCaprio đã đem tới cho khán giả một Rick Dalton với rất nhiều cung bậc cảm xúc, với cách phản ứng hết sức khác nhau với thực tại khắc nghiệt của một ngôi sao hết thời. Số phận của Rick Dalton trong Ngày xưa ở Hollywood vừa là bi kịch của một nhân tố chậm thay đổi khi làn sóng của một Hollywood Mới vị-nhân-sinh đột ngột ập tới, vừa là câu truyện lãng mạn pha chút hài hước của một tâm hồn luôn yêu điện ảnh, luôn hết mình vì điện ảnh, luôn muốn sống mãi trong không khí của một Hollywood-vị-nghệ-thuật. Khi so sánh với DiCaprio, các ngôi sao khác như Brad Pitt trong vai Cliff Booth, Margot Robbie trong vai Sharon Tate, hay ngôi sao gạo cội Al Pacino trong vai diễn nhỏ Marvin Schwarz có phần bị lép vế tuy rằng cách xây dựng nhân vật dày dặn, chu đáo của Quentin Tarantino cùng tài năng của những cái tên lớn này vẫn giúp Cliff, giúp Tate, giúp Schwarz trở thành những phần không thể tách rời để tạo nên một Hollywood rất riêng, một Hollywood-của-ngày-xưa.

Không phải là một tác phẩm hoàn hảo, nhưng không ai có thể phủ nhận được rằng Ngày xưa ở Hollywood là một lá thư chân thành và đặc sắc của Quentin Tarantino gửi tới khán giả để chia sẻ tình yêu của ông với điện ảnh nói chung và với Hollywood ở buổi giao thời giữa làn sóng cũ và làn sóng mới. Quentin Tarantino đã nhiều lần khẳng định rằng mình sẽ chỉ làm 10 phim trước khi “rửa tay gác kiếm”, có lẽ vì vậy mà ở bộ phim áp chót này, Tarantino thực sự muốn dựng nên một tác phẩm riêng cho bản thân mình, bất chấp việc tác phẩm đó có chứa đựng quá nhiều chi tiết ẩn dụ và có nhịp phim tương đối chậm không hẳn đã hấp dẫn với người xem phim đại chúng. Nhưng với rất nhiều những khán giả khác đã chia sẻ tình yêu điện ảnh với Quentin Tarantino trong suốt mấy thập niên vừa qua, chắc chắn họ sẽ cảm và thấm được câu truyện cổ tích-mà-không phải là cổ tích trong Ngày xưa ở Hollywood.

======

Bản đã biên tập trên Zing.

Parasite (2019)

[Bài viết có tiết lộ nội dung phim]

  

Nếu chỉ đơn thuần dựa vào chất hài – hành động pha chút giật gân của Ký sinh trùng thì khó ai có thể nghĩ rằng tác phẩm mới nhất của Bong Joon-ho chứa đựng những hàm ý về nền chính trị - xã hội của Hàn Quốc. Nhưng với bất cứ ai đã từng hâm mộ đạo diễn họ Bong, đã từng yêu thích những tác phẩm tưởng chừng thuần tuý hành động nhưng có rất nhiều lớp ý nghĩa như Memories of Murder (2003), The Host (2006), Snowpiercer (2013), hay gần đây nhất là Okja (2017) đều có thể đoán định rằng Bong Joon-ho hiếm khi bỏ lỡ cơ hội đưa ra những lời chỉ trích ý nhị nhưng chua cay về những thói xấu xã hội, những điểm đen của nền chính trị, đặc biệt là những vấn đề của Hàn Quốc – mảnh đất đã đem lại cho ông một sự nghiệp cực kì thành công cả về thương mại và nghệ thuật, và cũng là nguồn cảm hứng chưa bao giờ khô cạn cho các bộ phim của Bong Joon-ho. Nếu Memories of Murder chỉ trích một cách chua cay về sự tắc trách, vô dụng của giới chức Hàn Quốc trong buổi đầu của thể chế dân chủ những năm 1980, The Host ngầm hướng sự chú ý của khán giả tới những hậu quả tiêu cực đến từ các lực lượng quân sự Hoa Kỳ vốn đóng quân ở Hàn Quốc đã trên nửa thế kỷ, thì chẳng có lẽ gì Ký sinh trùng lại là một tác phẩm có tâm thế đứng ngoài thời cuộc.

Thêm vào đó, có lẽ nhiều khán giả vẫn sẽ nhớ tới việc Bong Joon-ho là một trong những cái tên lớn nhất nằm trong “Bản danh sách đen” của Chính phủ Hàn Quốc dưới thời Tổng thống Park Geun-hye. Bị coi là một trong số gần mười nghìn nghệ sĩ và nhà văn có tư tưởng “tả khuynh” chống đối chính quyền bảo thủ cánh hữu của nữ tổng thống họ Park, trong suốt bốn năm cầm quyền của Park Geun-hye, Bong Joon-ho bị cắt gần như hoàn toàn sự hỗ trợ tài chính từ nhà nước – nguồn sống cực kì quan trọng đối với những người nghệ sĩ muốn toàn tâm toàn ý làm nghệ thuật như Bong. Bởi vậy mà ngay sau khi Park Geun-hye bị phế truất và bí mật về “Bản danh sách đen” được đem ra ánh sáng, người ta đã hy vọng rằng Bong Joon-ho sẽ đem những ẩn ức của ông trong mấy năm bị đè nén về mặt tư tưởng vào các tác phẩm mới như Ký sinh trùng.

Với những “điều kiện biên” kể trên, khán giả hoàn toàn có thể tiếp cận Ký sinh trùng như một câu truyện phức tạp chứa đầy chi tiết ẩn dụ và thông điệp và nền chính trị - xã hội của Hàn Quốc. Một ví dụ nổi bật đó là sự tương phản giữa gia đình ông lái xe Kim Ki-taek (Song Kang-ho) và vợ chồng Moon-gwang (Lee Jung-eun) và Geun-se (Park Myung-hoon). Trong khi gia đình nhà Ki-taek sau những năm vất vả dưới căn nhà hầm đã có cơ hội đổi đời nhờ “lòng tốt” và sự ngờ ngệnh của ông Park (Lee Sun-kyun) và bà Yeon-kyo (Cho Yeo-jeong) nhưng chưa bao giờ xoá được sự uất hận với những kẻ “ngồi mát ăn bát vàng” chỉ biết khinh rẻ người nghèo, thì Moon-gwang và đặc biệt là Geun-se luôn nhớ “ơn mưa móc” từ vợ chồng nhà ông Park bất chấp việc cả hai có cuộc sống còn nhiều phần vất vả hơn cả gia đình nhà Ki-taek. Đặc biệt có lẽ không khán giả nào có thể quên hình ảnh Geun-se với cái những cái dập đầu không ngừng để tạ cái ơn ông Park đã tình cờ “ban” cho mình – một chỗ trú ẩn ẩm thấp, chật hẹp nhưng đủ kín đáo để tránh khỏi sự săn đuổi của chủ nợ, những bữa ăn chưa bao giờ đều đặn nhưng đủ để dịu cơn đói lòng do Moon-gwang trộm đi từ khẩu phần thừa mứa của bà Yeon-kyo và hai đứa con Da-hye (Jung Ji-so) và Da-song (Jung Hyun-joon), và những tháng ngày nhàm chán trong cô độc nhưng đủ yên bình vì ngoại trừ Da-song, chẳng ai trong gia đình ông Park mảy may quan tâm tới việc họ đang là “ân nhân bất đắc dĩ” của ông chủ quán trốn nợ Geun-se. Sự tương phản giữa Ki-taek và Geun-se cũng chính là sự đối nghịch vẫn còn tồn tại đến tận thời điểm hiện tại giữa những người ủng hộ cánh tả và người ủng hộ cánh hữu ở Hàn Quốc khi nhắc tới những di sản để lại của chính quyền độc tài Park Chung-hee. Cha đẻ của người đã đưa Bong Joon-ho vào “Bản danh sách đen” Park Geun-hye là người nắm vị trí lãnh đạo tối cao của Hàn Quốc trong suốt 16 năm từ 1963 tới 1979. Hết sức độc đoán trong chính trị, sẵn sàng tống giam, tra tấn, thậm chí là thủ tiêu những nhà hoạt động cánh tả bị nghi ngờ “chống đối chính quyền”, nhưng Park cũng là cha đẻ của những chính sách kinh tế đã giúp Hàn Quốc từ một quốc gia nghèo đói, từ một quốc gia của những người lao động chân tay rẻ mạt phải lang bạt khắp trời Âu kiếm sống, trở thành một cường quốc về công nghiệp, công nghệ. Bởi vậy mà rất nhiều người Hàn Quốc – đặc biệt là những người có tuổi hay những người có xu hướng ủng hộ tư tưởng chính trị bảo thủ vẫn luôn hết lòng biết ơn và ủng hộ Park Chung-hee hay bầu cho Park Geun-hye với tư cách những người đã và đang đem lại cho họ cuộc sống ấm no, hạnh phúc – dù là một cuộc sống ấm no, hạnh phúc trong một xã hội ngày càng phân hoá giàu nghèo. Ở phía ngược lại, bất chấp những thay đổi rõ rệt trong cuộc sống, những người thiên tả lại luôn nhớ đến việc phe bảo thủ của Park Chung-hee, của Chun Doo-hwan đã tìm cách tước bỏ những quyền con người cơ bản nhất như quyền tự do ngôn luận, tự do biểu đạt, đã bịt miệng, đã tìm cách thủ tiêu những lãnh tụ cánh tả của họ như Kim Dae-jung (người sau này trở thành Tổng thống Hàn Quốc). Dù hơn hai thập kỉ đã trôi qua kể từ ngày Hàn Quốc thoát khỏi chế độ độc tài quân sự, nhưng mâu thuẫn cánh tả - cánh hữu, ủng hộ - phản đối Park Chung-hee vẫn còn hiển hiện trong nền chính trị - xã hội của Hàn Quốc. Người nước ngoài nhìn cảnh Ki-taek và Geun-se giành giật miếng ăn, giành giật lấy cuộc sống “mơ ước” trong toà biệt thự sang trọng, rộng lớn của nhà ông Park có lẽ sẽ nghĩ đến những ẩn dụ về sự đối lập giàu nghèo hay vực xoáy không thể thoát ra của sự nghèo hèn, nhưng người Hàn Quốc khi xem những cảnh này hẳn cũng sẽ giật mình nghĩ tới những cuộc biểu tình, đụng độ thường thấy của hai phe tả - hữu, hay những hậu quả gây chấn động chính trường Hàn Quốc sau những giành giật quyền lực của hai phe như việc tổng thống cảnh tả Roh Moo-hyun bị o ép tới mức nhảy xuống vực tự vẫn, hay việc lần lượt hai tổng thống cánh hữu Park Geun-hye và Lee Myung-bak phải vào tù dưới thời tổng thống đương nhiệm Moon Jae-in – chính trị gia cánh tả nhiều năm được tổng thống quá cố Roh Moo-hyun bảo trợ. Kết thúc bộ phim, tuy “phe” Moon-gwang và Geun-se đều đã mất mạng, nhưng “phe” Ki-taek cũng lại phải quay về chuỗi ngày dài trong những căn nhà hầm tăm tối để tiếp tục mơ tới những ngày được thực sự làm chủ căn biệt thự nay đã vắng chủ của gia đình ông Park quá cố. Chẳng biết đây có phải một lời ca thán của đạo diễn họ Bong với tình trạng xáo trộn nhiều nhưng chẳng mấy đổi thay của chính trường Hàn Quốc – khi con cháu những gia đình quyền thế như các gia đình tài phiện (chaebol) họ Lee của Samsung, họ Chung của Hyundai vẫn cứ “ăn trên ngồi trốc” mặc kệ cho những người bình dân ủng hộ phe tả và phe hữu có đội mưa đội nắng biểu tình trước cửa Gwanghwamun từ đời tổng thống này sang đời tổng thống khác. Nhưng nếu đó đúng là thông điệp Bong Joon-ho muốn truyền tải, thì nó có phần quá bi quan, nhất là trong bối cảnh nền chính trị Hàn Quốc đang chứng kiến rất nhiều hy vọng mới kể từ khi tổng thống Park Geun-hye bị phế truất sau những cuộc tuần hành của cả triệu người dân Hàn Quốc – những cuộc biểu tình dù rất đông, dù tràn đầy lửa nhiệt huyết nhưng lại không hề mang hơi hướng bạo lực – màu sắc quen thuộc của văn hoá biểu tình trong nhiều năm tại đất nước Đông Bắc Á này.

Không chỉ nhắc nhớ người xem Hàn Quốc tới nội tình đất nước, Ký sinh trùng sẽ còn khiến nhiều người cảm thấy thú vị vì hình ảnh gia đình ông Park trong phim có nhiều điểm trùng hợp đến kỳ lạ với gia đình của chính tổng thống Park Chung-hee trong quá khứ. Một người chồng giàu có, quyền lực, một người vợ hiền thảo, hết mực lo lắng cho chồng con, hai mặt con đủ cả trai gái – rõ ràng gia đình ông Park là hình mẫu lý tưởng cho bất cứ gia đình hiện đại nào của đất nước Hàn Quốc. Trong những năm cuối thập niên 1960, đầu thập niên 1970, hình mẫu đó chính là gia đình tổng thống Park Chung-hee và bà Yuk Young-soo cùng hai người con gái Park Geun-hye, Park Geun-ryoung và cậu con trai út Park Ji-man. Bi kịch ập đến với gia đình ông Park đột ngột thế nào trong ngày sinh nhật của Da-song, thì gia đình tổng thống Park Chung-hee cũng tan vỡ một cách đầy bàng hoàng như thế. Năm 1974 tổng thống Park Chung-hee bị một người thân Triều Tiên ám sát ngay trong ngày độc lập của Hàn Quốc nhưng thoát chết, trong khi chính bà Yuk lại chết vì một viên đạn lạc của kẻ thủ ác. Năm 1979, chính tổng thống Park lại một lần nữa bị ám sát bởi một viên chức cấp dưới thân tín, để lại ba chị em Geun-hye, Geun-ryoung, và Ji-man lại giữa một đất nước còn phải oằn mình thêm gần một thập niên dưới chế độ quân sự trước khi hoàn toàn thoát ra được để trở thành quốc gia dân chủ. Dù Park Geun-hye sau này đã lại leo lên được đỉnh cao quyền lực giống như cha bà, nhưng chính người bạn bà kết thân trong những ngày thiếu vắng sự quan tâm của cha mẹ là Choi Soon-sil đã kéo bà xuống vực sâu của tù tội. Và ngay cả tình cảm chị em giữa bà Park và hai người em cũng nhanh chóng trở thành sự bất hoà kéo dài nhiều năm trời, đặc biệt là với cậu em út Ji-man vốn rất thành đạt trong kinh doanh nhưng cũng gặp vô số rắc rối liên quan đến việc sử dụng chất gây nghiện.

Tất nhiên, những biện luận trên đây rất có thể chỉ là những suy đoán quá mức về cuộc đối đầu Ki-taek – Geun-se, về lâu đài trên cát của gia đình ông Park. Nhưng cũng như hình ảnh hòn đá được lặp đi lặp lại trong phim, như cuộc gặp gỡ định mệnh ở đầu phim giữa Ki-woo (Choi Woo-shik) và Min-hyuk (Park Seo-joon), có rất nhiều thứ Bong Joon-ho đã để dành cho khán giả khám phá, luận giải thông qua Ký sinh trùng. Lời giải cho những câu đố của đạo diễn họ Bong có thể đúng, có thể sai, nhưng chắc chắn đây là một cơ hội rất tốt cho người yêu phim, đặc biệt là người yêu phim nước ngoài hiểu hơn về đất nước với lịch sử đầy thăng trầm và nền văn hoá – xã hội hết sức khác biệt của đạo diễn Bong Joon-ho – đất nước Hàn Quốc. 

========

Bài đã biên tập trên Zing.