Cứ mỗi năm đến mùa giải thưởng điện ảnh, giới phê bình và người hâm mộ lại tranh cãi kịch liệt về việc liệu bộ phim nào mới xứng đáng là tác phẩm điện ảnh xuất sắc nhất năm. Nhưng nếu để hỏi rằng liệu tác phẩm nào xứng đáng là một trong những bộ phim xuất sắc nhất trong lịch sử điện ảnh, thì chắc chắn rằng Công dân Kane (Citizen Kane, 1941) sẽ là cái tên thường xuyên được nhắc đến. Không chỉ là bộ phim mang tính cách mạng về kỹ thuật quay phim, dựng phim, đứa con đẻ của huyền thoại Orson Welles còn được đánh giá rất cao về truyện phim, cấu trúc kịch bản, và cách xây dựng nhân vật hoàn toàn khác biệt so với các tác phẩm Hollywood cùng thời. Dù 80 năm đã trôi qua kể từ ngày bộ phim lần đầu được ra mắt khán giả, nhưng giá trị nghệ thuật của Công dân Kane vẫn vững bền theo thời gian với minh chứng không chỉ là thứ hạng rất cao mà tác phẩm này thường xuyên giành được trong các cuộc bầu chọn "Phim hay nhất mọi thời đại", mà còn thông qua việc người yêu điện ảnh vẫn nhớ đến hình ảnh ông trùm báo chí Charles Foster Kane lụi tàn trong dinh thự Xanadu trống vắng, hay những nút thắt mở xoay quanh lời trăn trối cuối cùng của Kane "Rosebud".
Trớ trêu thay, dù có được vị trí đỉnh cao về mặt nghệ thuật trong lịch sử phát triển của Hollywood nhưng Công dân Kane chỉ giành được duy nhất một chiến thắng trong số 9 hạng mục mà tác phẩm này được đề cử tại lễ trao Giải Oscar lần thứ 14 vào tháng 2 năm 1942. Cùng chia sẻ tượng vàng Oscar danh giá này là huyền thoại Orson Welles - người kiêm luôn cả vai trò sản xuất, đạo diễn, và diễn viên chính của phim khi mới 26 tuổi, và nhà biên kịch gạo cội Herman J. "Mank" Mankiewicz. Còn tréo ngoe hơn thế là việc "Mank" Mankiewicz cùng nhiều người ủng hộ ông cho rằng công sức viết nên kịch bản sáng tạo về cấu trúc và dồi dào về cảm xúc của Công dân Kane phần lớn là nhờ vào "Mank" - người sẵn sàng đối đầu với rất nhiều thế lực ở Hollywood để đưa cuộc đời nhà tài phiện hàng đầu của báo chí Bắc Mỹ William Randolph Hearst lên màn ảnh lớn thông qua hình ảnh Charles Foster Kane. Còn Orson Welles lại một mực khẳng định rằng không có bàn tay can thiệp của mình thì những dòng kịch bản trúc trắc và gây tranh cãi do Mank chắp bút đầu tiên đã chẳng bao giờ được biến hoá thành những cảnh quay đầy tính biểu tượng của Công dân Kane, và cũng không thể có "cửa" vượt qua vô số rào cản của Hollywood - vốn khi đó vẫn phần nhiều đứng về phía William Randolph Hearst để đến với công chúng.
Những suy tư, trăn trở của Herman Mankiewicz trong quá trình thai nghén nên kịch bản huyền thoại của Công dân Kane và những tranh cãi giữa nhà biên kịch tài năng có thừa nhưng tai tiếng cũng không thiếu này với Orson Welles, với William Randolph Hearst chính là chủ đề cho Mank tác phẩm mới nhất của đạo diễn David Fincher. Qua Mank, người xem có thể thấy được những ngày tháng gian khổ cả về mặt thể chất và tinh thần của Herman J. "Mank" Mankiewicz (Gary Oldman) để có thể đem lại cho người yêu điện ảnh một trong những kịch bản sáng tạo và đáng nhớ nhất trong lịch sử Hollywood, với một trong những nhân vật đặc sắc nhất của môn nghệ thuật thứ Bảy - Charles Foster Kane. Nhưng không chỉ dừng lại ở việc mô tả đơn thuần quá trình lao động nghệ thuật của Mankiewicz, Mank còn đem tới cho khán giả một bức tranh toàn cảnh của Hollywood thời kỳ hoàng kim những năm 1930, 1940 thông qua tương tác giữa nhà biên kịch đại tài nhưng cũng đầy tai tiếng với những tên tuổi khác của điện ảnh Hoa Kỳ như ông chủ hãng phim MGM Louis B. Mayer (Arliss Howard), nhà sản xuất phim huyền thoại Irving Thalberg (Ferdinand Kingsley), hay chính người em trai dường như kém tiếng nhưng không hề kém tài của "Mank" là Joseph L. Mankiewicz (Tom Pelphrey). Và tất nhiên, cha con Fincher cũng không quên đề cập tới một trong những khía cạnh đáng nhớ nhất của kịch bản Công dân Kane - đó là mối liên hệ và sự tương đồng đến lạ kỳ giữa những số phận được miêu tả trong kịch bản với những tên tuổi có thật ngoài đời, đó là ông trùm báo chí William Randolph Hearst (Charles Dance) - người từng nhiều năm đứng ra bảo trợ cho chính Mankiewicz để ông có thể lo chu toàn cho người vợ Sara "Đáng thương" (Tuppence Middleton) và gia đình bất chấp thói nghiện cờ bạc cá độ và vung tay quá trán, và ngôi sao điện ảnh hạng B kiêm người tình của Hearst là Marion Davies (Amanda Seyfried) - người luôn trân trọng tình bạn với Mankiewicz bất chấp cách nói chuyện và ứng xử bất cần đời của người nghệ sĩ kiêu ngạo.
Mank là bộ phim đen trắng đầu tiên trong sự nghiệp của David Fincher. Đây là một trong những lý do khiến kịch bản của bộ phim dù được chính người cha của đạo diễn là nhà biên kịch Jack Fincher hoàn thành trước khi ông qua đời vào năm 2003 đã phải đợi tới gần hai thập niên để được David biến thành một tác phẩm điện ảnh thực sự. Không chỉ khác nhau về màu sắc, phong cách thực hiện của Mank cũng phần nào đó khác biệt với các tác phẩm trước đây của David Fincher vốn luôn được người xem yêu thích bởi nhịp độ dồn dập, kỹ thuật cắt dựng phim luôn đạt đến mức hoàn hảo, và truyện phim mạch lạc, dễ theo dõi nhưng vẫn chứa đựng vô số chi tiết, ẩn ý. Khác với Seven (1995), Fight Club (1999), The Social Network (2010), Gone Girl (2014), Mank được quay và dựng theo một phong cách gần gũi với các tác phẩm Hollywood thời kỳ hoàng kim những năm 1930, 1940 và cũng phần nào đó gần gũi với chính "Công dân Kane" với mạch phim được chia thành những phân đoạn xen kẽ giữa hiện tại của năm 1940 - những ngày tháng Mankiewicz sáng tác kịch bản Công dân Kane và quá khứ - những trải nghiệm của "Mank" với Hollywood nói riêng và xã hội Mỹ nói chung trong thập niên 1930 và là nguồn cảm hứng để ông tạo nên câu truyện đáng nhớ về bi kịch cuộc đời của Charles Foster Kane. Không chỉ gợi nhớ những bộ phim đen trắng của Hollywood những năm trước Thế chiến thứ hai qua cách kể truyện và dựng phim, Mank của David Fincher còn sử dụng rất nhiều góc quay và bối cảnh tương đối khô cứng và không tự nhiên vốn là một đặc điểm của điện ảnh khi phần lớn cảnh quay vẫn còn được thực hiện trong trường quay, và năng lực kỹ xảo và hậu kỳ còn chưa thực sự đáp ứng được mong muốn của các nhà làm phim. Bởi vậy mà nhìn tổng thể, Mank không hẳn là một tác phẩm mượt mà về mặt kỹ thuật như người xem thường trông đợi ở một tác phẩm của David Fincher, và cách kể chuyện của đạo diễn 58 tuổi trong bộ phim mới nhất này cũng không hẳn dễ theo dõi và cảm nhận. Xem xong Mank, có lẽ nhiều người sẽ đưa ra kết luận rằng nếu không phải là hãng Netflix với nguồn tài chính dồi dào và mong muốn thu hút được các nhà làm phim thượng thặng ghi tên mình lên kênh chiếu phim online của hãng, thì David Fincher sẽ vẫn khó lòng kiếm được một nhà đầu tư nào khác cho tác phẩm khá kén người xem này.
Việc Mank được quay và dựng theo phong cách Hollywood thời kỳ hoàng kim vốn phù hợp hơn với các diễn viên chủ yếu diễn cương và thậm xưng - trường phái diễn xuất chủ đạo của Hollywood cho đến trước thập niên 1960 cũng đã làm khó các diễn viên đầy thực lực của phim - những người có thừa tài năng nhưng luôn tuân thủ phong cách diễn nhập vai, hoá thân hoàn toàn vào nhân vật vốn được du nhập vào Hollywood trong giai đoạn chuyển giao giữa Hollywood thời cổ điển (cuối thập niên 1950, đầu thập niên 1960) và giai đoạn New Hollywood (từ nửa cuổi thập niên 1960). Có lẽ một phần vì lý do này mà cả Gary Oldman - ngôi sao vừa giành giải Oscar vai nam xuất sắc nhất năm 2018 và các bạn diễn của ông như Lily Collins (vai Rita Alexander - trợ lý kiêm thư ký của Herman Mankiewicz) hay Tom Burke (vai Orson Welles) không thực sự để lại nhiều ấn tượng trong lòng khán giả. Điểm sáng gần như là duy nhất trong mảng diễn xuất của Mank có lẽ chính là Amanda Seyfried - người thủ vai Marion Davies cô minh tinh xinh đẹp có vẻ ngờ nghệch nhưng chưa bao giờ hết quan tâm đến những người cô yêu quý. Cách tạo hình và vẻ đẹp có chiều sâu hết sức ăn hình của Amanda Seyfried thực sự đã giúp người xem hiểu được phần nào lý do một nhà tài phiện thừa sức thay đổi cục diện chính trị của Hoa Kỳ như William Randolph Hearst lại chịu làm mọi thứ để mua lấy niềm vui của cô bồ nhí Marion Davies.
Nhưng đằng sao sự thô ráp một cách có chủ đích của Mank, người yêu điện ảnh, đặc biệt là những người đã có cơ hội được xem, được tìm hiểu về lịch sử Hollywood giai đoạn hoàng kim những năm 1930, 1940 chắc chắn cũng sẽ cảm nhận được một sự hoài niệm và ưu tư mà David Fincher dành cho Hollywood của quá khứ và hiện tại thông qua hình ảnh một Herman Mankiewicz phải lần theo từng sợi chỉ kí ức để lấy cảm hứng cho kịch bản Công dân Kane. Hollywood trong Mank là một thế giới điện ảnh đang ở thời điểm đỉnh cao với "nhiều ngôi sao điện ảnh hơn cả sao trên trời", với những nhà sản xuất một năm có thể thực hiện cả chục bộ phim kinh phí lớn, và tất nhiên là với những tác phẩm điện ảnh để đời như The Wizard of Oz (1939), Cuốn theo chiều gió (1939), Công dân Kane (1941), Casablanca (1942) - những tác phẩm là nguồn vui, là niềm hy vọng của người dân Hoa Kỳ trong những năm tháng Đại khủng hoảng và sau đó là chiến tranh thế giới. Nhưng trong con mắt lãng tử nhưng không kém phần cay nghiệt của Herman Mankiewicz, ánh hào quang của kỷ nguyên hoàng kim của Hollywood chẳng qua chỉ là một người khổng lồ với đôi chân bằng đất sét được dựng lên bởi túi tiền không đáy của những ông chủ muốn lợi dụng niềm tin của người xem vào phim ảnh để thu lời và tạo ảnh hưởng như William Randolph Hearst. Và đằng sau những tên tuổi đã đi vào huyền thoại của Hollywood năm đó là vô số những toan tính, những lời dối trá, những bi kịch chẳng thể nào hoá giải như chính cuộc đời tưởng chừng đầy danh vọng nhưng chẳng thiếu những giấc mơ lỡ dở cho đến tận giờ phút nhắm mắt xuôi tay như của Charles Foster Kane. Càng đọc nhiều về Hollywood và những gương mặt điện ảnh thời kỳ hoàng kim này, càng xem nhiều những tác phẩm kinh điển mà giới làm phim thập niên 1930, 1940 đã đem đến cho điện ảnh thế giới, người xem mới lại càng cảm nhận được rằng Mank không hề vụng về hay thô kệch, trái lại thông qua tác phẩm mới nhất David Fincher rõ ràng đã thể hiện sự trân trọng, trau chuốt đến tối đa với kịch bản của người cha quá cố, với một Hollywood của quá khứ đã qua và không bao giờ quay trở lại.
Không khí đậm đặc về một Hollywood buổi giao thời của "Mank" có lẽ sẽ khiến khán giả liên tưởng tới một tác phẩm xuất sắc khác cũng về bi kịch của những diễn viên, những nhà làm điện ảnh kiểu cũ trong giai đoạn chuyển giao từ cái cũ sang cái mới của Hollywood - bộ phim Sunset Boulevard (1950) của Billy Wilder. Phần nào đó, David Fincher chưa đẩy nhịp phim và kịch tính của Mank lên được ngang bằng với những bí mật và nút thắt mở của Sunset Boulevard, nhưng bộ phim mới nhất của ông có lẽ lại nhỉnh hơn tuyệt phẩm của Billy Wilder ở sự gắn bó không rõ là vô tình hay cố ý giữa Mank và thực tại của Hollywood và thế giới tại thời điểm hiện tại. Hollywood của hiện tại đang bị kẹt giữa một bên là khẩu hiệu nghệ thuật vị nghệ thuật với một bên là đòi hỏi của những nhà hoạt động xã hội về việc Hollywood phải cùng tranh đấu chống tin giả trong bầu cử và chính trị, phải cùng cất lên tiếng nói đòi bình quyền cho người gia đen, phải đề cao bình đẳng giới. Và còn tệ hơn thế nữa, trong một năm Trái Đất ngừng quay vì đại dịch COVID, Hollywood chính là một trong những ngành bị thiệt hại nặng nề nhất với vô số những bộ phim phải ngừng quay hoặc thậm chí là huỷ bỏ sản xuất, và hàng loạt những chuỗi rạp phim vang bóng một thời phải tuyên bố đóng cửa, phá sản vì không được phép đón khán giả vào rạp, vì phải nhường miếng bánh trên thị trường phim ảnh cho các kênh chiếu phim trực tiếp tới khán giả thông qua Internet như HBO Go, như Netflix. Trong bối cảnh ấy, xem xong Mank hẳn nhiều người sẽ thấy trào lên trong mình một sự nuối tiếc với Hollywood thời kỳ tiền COVID, khi các ngôi sao xuất hiện liên tiếp trong năm trên màn ảnh lớn, khi người xem luôn khấp khởi ra rạp với niềm tin sẽ được thưởng thức một tác phẩm hay, khi mỗi mùa trao giải điện ảnh lại là những cuộc tranh cãi không dứt về việc tác phẩm nào sẽ giành tượng vàng Oscar cuối cùng. Cũng giống như niềm tin mãnh liệt của Herman Mankiewicz và Orson Welles trong Mank về thành công của Công dân Kane, chúng ta cũng chỉ có thể hy vọng được rằng sẽ rất sớm đây thôi, Trái Đất và Hollywood sẽ thoát khỏi được thảm hoạ COVID để chúng ta sẽ không còn phải ngồi dán mắt vào màn hình nhỏ để xem Netflix mà sẽ lại được ra rạp để chia sẻ những giờ phút thư giãn bên người thân với những bộ phim mới, có chiều sâu như Mank của David Fincher.
=======
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire