Vươn tới những
vì sao ở phía xa của Giải Ngân Hà luôn là ước vọng của loài người để thoát khỏi
những đói nghèo, buồn khổ của Trái Đất. Ngay từ trước kỉ nguyên Thiên chúa, đại
thi hào La Mã Virgil đã nhấn nhá trong thiên sử thi Aeneis của ông ý trí “ad astra”
(vươn đến những vì sao). Hai thiên niên kỷ sau thời của Virgil, mong muốn chinh
phục vũ trụ lại càng trở nên thôi thúc loài người hơn bao giờ hết khi mà chính
chúng ta đang ngày một hủy hoại cái nôi của chính mình – Trái Đất với chiến
tranh, với ô nhiễm, với lòng tham không đáy đối với những nguồn tài nguyên có hạn
mà Trái Đất đã để loại cho con người. “We are world eaters; thus we journey to
the stars” (“Chúng ta là những kẻ tiêu thụ thế giới, bởi thế chúng ta du hành đến
những vì sao”), thiếu tá Roy McBride (Brad Pitt) đã giải thích một cách đơn giản
như thế ước muốn “ad astra” của loài người. Luôn biết cách kìm nén cảm xúc để
nhịp tim không bao giờ vượt quá 80 lần một phút, cũng như sẵn sàng loại bỏ những
thứ “không cần thiết” sang một bên để tập trung vào những chuyến du hành – kể cả
khi thứ “không cần thiết” ấy là gia đình nhỏ đang bên bờ vực tan vỡ với người vợ
Eve McBride (Liv Tyler), Roy nhanh chóng trở thành một trong những nhà du hành
đã và đang giúp xã hội loài người vươn xa hơn với những “thuộc địa” từ Mặt
Trăng cho tới tận Sao Hỏa và xa hơn thế với mục tiêu cuối cùng là tìm thấy sự sống
ở một nơi nào đó ngoài Trái Đất.
Nhưng ước
mơ “ad astra” của Roy và thế hệ của anh đột ngột trở nên mờ mịt khi từ xa tận
phía Sao Hải Vương, những đợt sóng năng lượng dữ dội bất thường xuất hiện một
cách bất ngờ và hướng về Trái Đất với sức mạnh hủy diệt. Không chỉ làm rối loạn
cuộc sống của loài người trên mặt đất, những đợt sóng năng lượng đó còn làm hư
hỏng trạm không gian nơi Roy làm việc và đe dọa sự tồn vong của những trạm vũ
trụ mà loài người đã dày công xây dựng trên Mặt Trăng và Sao Hỏa. Để cứu lấy
khát vọng vẫn chưa thành hiện thực của loài người là tìm thấy “người ngoài hành
tinh”, thiếu tá Roy McBride được Bộ Chỉ huy Vũ trụ Hoa Kỳ cử đi thực hiện một
nhiệm vụ tuyệt mật – đó là truy tìm nguồn gốc của những đợt sóng năng lượng chết
chóc ở đâu đó phía ngoài Sao Hải Vương. Trước khi bắt đầu chuyến đi đầy hiểm
nguy và bất trắc, Roy được các quan chức của Bộ Chỉ huy Vũ trụ và thượng tá Thomas
Pruitt (Donald Sutherland) hé lộ một bí mật anh chẳng thề ngờ tới, đó là việc rất
có thể thủ phạm của những tín hiệu chết người kia chính là H. Clifford McBride
(Tommy Lee Jones) – một trong những nhà du hành vĩ đại nhất trong lịch sử chinh
phục vũ trụ của Hoa Kỳ và cũng chính là cha của thiếu tá Roy McBride. Mười sáu
năm trước, H. Clifford McBride được giao chỉ huy một đoàn thám hiểm có nhiệm vụ
bằng mọi cách phải tìm thấy sự sống ngoài Trái Đất cho dù có phải đi đến tận
cùng của Giải Ngân Hà. Vượt qua Mặt Trăng, vươn tới Sao Hỏa, bay ngang qua hai
hành tinh khí khổng lồ là Sao Thổ và Sao Mộc, và đi quá cả “khối băng khổng lồ”
Sao Thiên Vương, con tàu du hành “Dự án Lima” của phi hành trưởng H. Clifford
McBride trở thành đại diện đầu tiên của loài người vươn tới được hành tinh với
màu xanh nước biển Sao Hải Vương trước khi mất liên lạc với trạm chỉ huy tại
Trái Đất. Và giờ đây con của nhà du hành vĩ đại năm xưa Roy McBride có nhiệm vụ
phải lần được ra dấu vết của “Dự án Lima” và nguồn gốc của những đợt sóng năng
lượng đang tấn công Trái Đất với cường độ ngày một dữ dội. Với sự hỗ trợ của những
người đồng hành như thượng tá Pruitt – một đồng đội cũ của H. Clifford McBride,
của Helen Lantos (Ruth Negga) – trưởng trạm lưu trú của loài người trên Sao Hỏa,
hay các phi hành gia của con tàu “Cepheus”, Roy bắt đầu chuyến hành trình đi
vào bóng đêm của Giải Ngân hà để tìm cách hé lộ bí mật về cha mình, về chuyến
đi định mệnh của “Dự án Lima”, và về lý do tại sao dù đã rất cố gắng, con người
vẫn chưa thể tìm thấy sự sống ngoài hành tinh để phá bỏ sự đơn độc đến cùng cực
của họ giữa Vũ trụ bao la.
Ad Astra (Giải
mã bí ẩn Ngân Hà) là tác phẩm mới nhất của đạo diễn người Mỹ gốc Ukraina James
Gray và cũng là tác phẩm khoa học giả tưởng đầu tiên của nhà làm phim “chuyên
trị” đề tài phim bi kịch – hình sự này. Gây tiếng vang tại Hollywood ngay từ
tác phẩm đầu tay Little Odessa (1994), Gray luôn khiến khán giả phải trầm trồ
vì những bộ phim có nhịp độ không quá nhanh nhưng luôn thấm đẫm cảm xúc và ẩn
chứa những bi kịch về sự cô độc, về mặt trái của cái nghèo và tội ác. Luôn chắp
bút cho kịch bản các bộ phim ông đạo diễn, James Gray thường lấy bối cảnh hiện
đại hoặc cận hiện đại cho cuộc hành trình tìm lấy hơi ấm của tình thương, của sự
cảm thông của các nhân vật nhiều phần cô độc của ông. Bối cảnh gần gũi, cốt
truyện thiên hướng nội tâm, và nỗi niềm cô đơn ai cũng từng phải trải qua của
các nhân vật trong phim khiến cho các tác phẩm của James Gray từ Two Lovers (2008), The Immigrant (2013), cho tới The Lost City of Z (2016) tuy chưa
bao giờ gây được tiếng vang lớn về mặt doanh thu nhưng vẫn có được chỗ đứng
riêng trong lòng khán giả.
Với một
danh mục tác phẩm như trên, rõ ràng Ad Astra là một lựa chọn gây ngạc nhiên của
James Gray vì bộ phim trị giá gần trăm triệu đô la này vừa có kinh phí lớn hơn
hẳn các tác phẩm trước đây của Gray (vốn chưa bao giờ tiêu tốn quá 30 triệu đô
la cho việc làm một bộ phim), lại lấy bối cảnh khoa học giả tưởng hoàn toàn xa
lạ với khung cảnh cận hiện đại – hiện đại của The Immigrant hay Two Lovers,
và nói về một cuộc hành trình hướng ngoại “vươn tới các vì sao” thay vì những
câu truyện thiên về khám phá nội tâm. Nhưng sau khi xem phim, chắc chắn bất cứ
ai yêu thích điện ảnh nói chung và phong cách của James Gray nói riêng sẽ phải
gật gù rằng đây vẫn là một tác phẩm đậm chất James Gray – vẫn là một chuyến đi
đầy chông gai để vượt khỏi xiềng xích của sự cô độc, lần này là sự cô độc của
loài người giữa Vũ trụ bao la. Tuy Ad Astra có một kịch bản gốc được James
Gray và nhà biên kịch phim truyền hình Ethan Gross chắp bút không dựa trên bất
cứ tác phẩm nào, người xem vẫn có thể nhận ra rằng tác phẩm này có cái tứ khá
giống với tiểu thuyết ngắn Heart of Darkness của nhà văn Joseph Conrad. Miêu
tả một cuộc khám phá thiên nhiên hoang dã và “chưa được khai hóa” ở vùng đất
trái tim của Châu Phi ở Congo nơi đại diện của “thế giới văn minh” như gương mặt
bí hiểm Kurtz có cuộc sống và mối quan hệ hết sức đặc biệt với những người dân
bản xứ vốn luôn bị coi là đối tượng cần được “khai sáng” bằng nền văn minh của
xã hội hiện đại – xã hội của những kẻ đi thống trị. Với một cái tứ rất nhiều kịch
tính và cảm xúc như vậy, Heart of Darkness đã được chuyển thể nhiều lần trên
màn ảnh nhỏ và cũng trở thành nguồn cảm hứng chính để nhà làm phim huyền thoại Francis
Ford Coppola làm nên một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của ông lấy bối cảnh
Chiến tranh Việt Nam – Apocalypse Now (1979). Trong Apocalypse Now, đại úy Benjamin
L. Willard (Martin Sheen) được giao nhiệm vụ đi sâu vào những mảnh rừng, con
sông hoang dã còn lại của Việt Nam và Campuchia để tìm kiếm viên đại tá Walter
E. Kurtz (Marlon Brando) – người bị coi là đã hóa điên vì sự cô độc, và vì mối
quan hệ dị biệt với những người bản địa còn “chưa được khai hóa”. Trong Ad
Astra, thế chỗ cho Willard là Roy, thế chỗ cho Kurtz là H. Clifford McBride,
và thế chỗ cho rừng thiêng nước độc của xứ Đông Dương là bóng đêm sâu thảm của
Giải Ngân hà được điểm xuyết đây đó bởi những hành tinh lạnh lẽo, khô cằn. Và
cũng như chuyến hành trình đầy bất ngờ và chết chóc của Willard, Roy trên từng
chặng đường của anh từ Trái Đất lên Mặt Trăng, từ Mặt Trăng vươn tới Sao Hỏa,
và từ Sao Hỏa trôi dạt tới Sao Hải Vương vừa được tận mắt chứng kiến những hình
ảnh chẳng ai có thể hình dung từ Trái Đất như sự kì vĩ bao la của Sao Mộc hay
vành đai đá kéo dài đến vô tận của Sao Thổ, lại vừa phải đối diện với những vấn
đề “xưa như Trái Đất” ở nơi cách xa đất mẹ cả triệu cây số - đó là sự phản bội,
đó là lòng tham, đó là cái chết, và tất nhiên luôn ngập tràn trong từng giây từng
phút từng hơi thở là sư cô độc đến cùng cực.
Trong những
năm gần đây du hành vũ trụ đã quay trở lại như một đề tài yêu thích của giới
làm phim Hollywood với rất nhiều tác phẩm hay như Gravity (2013) của Alfonso
Cuarón, Interstellar (2014) của Christopher Nolan, The Martian (2015) của
Ridley Scott, hay gần đây nhất là First Man (2018) của Damien Chazelle. Hầu
như tất cả các tác phẩm này đều nhấn vào sự tương phản giữa một bên là vũ trụ
bao la, xa lạ với vô vàn những điều chưa được khám phá, và một bên là sự nhỏ bé
nhiều khi đến bất lực của con người. Sự tương phản đó cũng phần nào đó được phản
ánh trong Ad Astra, nhưng bên cạnh đó James Gray dường như còn muốn truyền tải
đến người xem một góc nhìn khác về những cuộc du hành thám hiểm không gian – đó
là chúng ta vươn tới khoảng không xa xôi ngoài kia không phải để khám phá cái mới,
mà là để chinh phục, là để biến những hành tinh xa lạ trở thành những Trái Đất
mới, để áp đặt cách tồn tại, cách sống, cách hưởng thụ vốn đã khiến Trái Đất
thân yêu trở nên cằn cỗi lên những hành tinh khác vốn đã tồn tại cả triệu năm,
cả tỷ năm mà không cần tới hơi thở, tiếng nói của con người. Bởi thế mà trong Ad
Astra người ta thấy những cửa hiệu bánh mỳ Subway trên Mặt Trăng, người ta thấy
những phòng thí nghiệm thử nghiệm thuốc trên khỉ trôi dạt trong khoảng không vô
tận giữa Mặt Trăng và Sao Hỏa, hay thậm chí là nghe thấy những nhịp điệu quen
thuộc của các bộ phim ca vũ cũ kĩ phát ra từ một con tàu nằm khuất sau vành đai
đá của Sao Hải Vương. Vũ trụ bao la có ý nghĩa gì khi con người vẫn phải giam
mình trong những không gian chật hẹp của các con tàu vũ trụ, của những trạm vũ
trụ nằm sâu trong lòng các hành tinh để duy trì sự sống? Những chân trời mới lạ
có ý nghĩa gì khi dù đi tới đâu con người vẫn luôn phải khắc khoải với nỗi nhớ
thiên nhiên nên quê nhà, vẫn phải trăn trở với những cảm xúc vốn tưởng đã có thể
xa rời khi ta đặt chân lên những con tàu vũ trụ? Những câu hỏi giàu tình cảm tưởng
chừng đơn giản nhưng vẫn hết sức mới lạ với dòng phim thường nhấn mạnh chất
hành động, và màu sắc phiêu lưu mạo hiểm đã biến Ad Astra dù ra đời sau nhưng
vẫn có một vị trí rất khác biệt khi so sánh với những tác phẩm du hành vũ trụ
khác của Hollywood.
Nếu như phần
nội dung của Ad Astra gợi khán giả nghĩ tới Apocalypse Now thì phần hình ảnh
của bộ phim cho thấy James Gray muốn nhắc nhớ người yêu điện ảnh tới một tác phẩm
kinh điển khác – 2001: A Space Odyssey (1968) của đạo diễn Stanley Kubrick.
Được coi là tác phẩm đánh dấu sự ra đời của dòng phim khoa học viễn tưởng hiện
đại và là tác phẩm xuất sắc nhất của thể loại phim du hành vũ trụ, 2001: A
Space Odyssey để lại ấn tượng đặc biệt sâu sắc với khán giả về mặt hình ảnh
khi Kubrick mang tới cho khán giả một Mặt Trăng, một Vũ trụ vừa xa lạ với những
cảnh quan và khoảng không kỳ vĩ, dị biệt, nhưng cũng vẫn mang lại cảm giác chân
thật của một tác phẩm tài liệu trong hình hài của một bộ phim khoa học giả tưởng.
Có rất nhiều hình ảnh trong Ad Astra chắc chắn sẽ khiến người xem nghĩ tới 2001: A Space Odyssey. Đó có thể hình ảnh căn cứ của con người nằm trong hố
va chạm Walther của Mặt Trăng với nhiều đường nét và cảnh quan rất giống với
Căn cứ Clavius trong 2001: A Space Odyssey. Đó có thể sự giận dữ và sức mạnh
đến bàng hoàng của những chú khỉ bị thử nghiệm ngoài không gian – một trường đoạn
gợi nhớ tới buổi bình minh của loài người được Stanley Kubrick khắc họa một
cách đầy tính biểu tượng trong 2001: A Space Odyssey. Và đó cũng có thể là
hình ảnh dàn máy móc “nổi loạn” của “Dự án Lima” được con người chế tạo ra để rồi
quay lại đe dọa sự tồn vong của con người như cái cách HAL 9000 dần biến đổi
trên con tàu “Discovery One”. Ngay cả nhịp phim chậm rãi của Ad Astra – lựa
chọn thường thấy của James Gray trong các bộ phim của ông, và phần nhạc phim vừa
hào hùng vừa da diết của nhà soạn nhạc người Anh Max Richter cũng phần nào đó
biến Ad Astra trở thành một tác phẩm hết sức gần gũi với 2001: A Space
Odyssey bất chấp khoảng cách hơn nửa thế kỷ giữa thời điểm ra đời của hai bộ
phim.
Tất nhiên mọi
so sánh đều chỉ mang tính chất tương đối bởi 2001: A Space Odyssey là một bộ
phim đậm chất triết lý với những hình ảnh biểu tượng về giá trị của sự tồn tại
của loài người trong vũ trụ bao la trải đều từ đầu đến cuối phim, còn Ad
Astra lại nhắm tới mục đích mô tả những cuộc du hành vũ trụ xa xôi qua góc
nhìn đời thường, ẩn chứa những cảm xúc hết sức con người. Đặc biệt, phần kết của Ad Astra có lẽ sẽ khiến nhiều tác giả phải đặt câu hỏi về việc liệu đây có phải
là một tác phẩm xứng tầm với một 2001: A Space Odyssey-của-thời-hiện-đại, hay
chỉ là một nỗ lực khác của James Gray trong việc đi tìm ý nghĩa thực sự cho những
chuyến du hành đầy trắc trở đi tìm “bạn đồng hành” cho loài người trong vũ trụ
bao la. Thêm vào đó, ngoại trừ một Brad Pitt hết sức xuất sắc trong vai nhà du
hành cô độc và đầy trăn trở Roy McBride, thì các diễn viên trong phim dù đều nổi
danh với tài nghệ diễn xuất như Tommy Lee Jones (vai H. Clifford McBride), Ruth
Negga (vai Helen Lantos), hay Donald Sutherland (vai thượng tá Pruitt) đều
không để lại nhiều ấn tượng, có lẽ một phần vì James Gray đã dành phần lớn thời
lượng phim và những dòng hay nhất của kịch bản phim để dành cho nhân vật
chính-không-thoại của phim – vũ trụ bao la.
Không phải một tác phẩm hoàn hảo, nhưng nội dung
và phần hình ảnh đầy tính gợi mở của Ad Astra có lẽ vẫn sẽ làm hài lòng đại
đa số khán giả. Và trên hết, trong thời buổi mà biến đổi khí hậu do con người
gây ra đang tàn phá cuộc sống của chính con người với tần suất ngày một dữ dội,
và chiến tranh cùng đói nghèo vẫn đang tạo ra những vết sẹo hủy hoại thiên
nhiên hằn sâu vào bề mặt Trái Đất, thì cuộc hành trình vô số gian nan nhưng rất
ít hy vọng của cha con nhà McBride để tìm miền đất hứa, tìm “bạn đồng hành” cho
loài người ở ngoài không gian xứng đáng là tiếng chuông cảnh tỉnh để chúng ta
nhìn lại để chăm chút hơn cho chính những gì chúng ta đang có, để bảo vệ hơn
cho Trái Đất – mái nhà chung và duy nhất của loài người trong khoảng không bao
la này.
=========
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire