Anomalisa (2015)

Tại liên hoan phim Venice năm 2015, một trong những tác phẩm gây được tiếng vang lớn nhất sau khi giành được giải thưởng lớn đặc biệt đó là bộ phim hoạt hình Anomalisa của hai đạo diễn Charlie Kaufman và Duke Johnson. Trong một năm mà dòng phim hoạt hình thế giới tiếp tục chứng kiến thành công thương mại vượt trội của hãng Pixar với bộ phim dành cho mọi lứa tuổi Inside Out, thì Anomalisa vẫn thu hút được sự chú ý của người mộ điệu không chỉ bởi giải thưởng này của ban giám khảo liên hoan phim Venice, mà còn vì đây là đứa con nghệ thuật mới nhất của Charlie Kaufman, một trong những nhà biên kịch nổi bật nhất của điện ảnh Hoa Kỳ đương đại.

Nhân vật chính của Anomalisa là Michael Stone (David Thewlis) là một cây bút và diễn giả nổi tiếng về kỹ năng giao tiếp với khách hàng qua điện thoại. Đặt chân tới thành phố Cincinnati trong một ngày mưa tầm tã để chuẩn bị cho buổi diễn thuyết giới thiệu sách vào ngày hôm sau, Michael tới khách sạn trong tâm trạng buồn bã, cô đơn. Văng vẳng trong đầu tiếng nói trách móc của người bạn gái cũ Bella (Tom Noonan), Michael tìm cách gọi điện với những người thân thiết trong đời của ông, để rồi chỉ càng cảm thấy đơn độc và lạc lõng khi không tìm được tiếng nói chung với những người xung quanh, thậm chí là với chính gia đình nhỏ của ông. Cơ hội khoả lấp nỗi cô đơn đến với Michael khi ông tình cờ gặp Lisa (Jennifer Jason Leigh), cô nhân viên tiếp thị hâm mộ Michael và quyển sách dạy kỹ năng của ông. Có vẻ ngoài hết sức bình thường và cách nói chuyện còn có phần “quê mùa”, nhưng Lisa lại đem đến cho Michael một tâm hồn đồng điệu trong khác biệt. Anomalisa là câu chuyện một đêm của Michael và Lisa, là câu trả lời cho câu hỏi tại sao họ lại có thể tìm thấy nhau, và liệu họ có thể ở bên nhau để lấp đầy khoảng trống của hai số phận lạc lõng.  

Chính thức ra mắt Hollywood từ năm 1999 với Being John Malkovich, đến nay Charlie Kaufman đã có bảy kịch bản được chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh. Các bộ phim do ông chắp bút không hẳn là những tác phẩm thành công vang dội về mặt thương mại hay giải thưởng, nhưng tất cả đều là những sản phẩm điện ảnh được giới phê bình và người hâm mộ đánh giá rất cao về cấu trúc độc đáo, sự sáng tạo trong cách xây dựng nhân vật, và chất triết lý đậm đặc trong mỗi tác phẩm. Phong cách nghệ thuật riêng biệt và sức tưởng tượng tuyệt vời của Kaufman đã đem lại cho ông một giải thưởng Oscar cho kịch bản gốc hay nhất với kịch bản phim Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Là một tác phẩm tình cảm hài xuất sắc và cảm động về tình yêu đôi lứa và sợi dây tình cảm giữa người với người, nhưng Eternal Sunshine of the Spotless Mind còn là câu chuyện về sự cô đơn, cũng như đem lại cho khán giả một cái nhìn rất riêng giàu chất triết học về cách thức chúng ta tạo ra và lưu giữ ký ức. Năm 2008 Kaufman cho ra mắt bộ phim đầu tiên do chính ông đạo diễn, Synecdoche, New York. Được nhà phê bình điện ảnh nổi tiếng Roger Ebert đánh giá là một trong những tác phẩm điện ảnh xuất sắc nhất trong thập niên đầu tiên của thế kỷ 21, Synecdoche, New York là một bộ phim hết sức phức tạp và lạ lùng với bối cảnh và truyện phim nhiều lớp như một cô búp bê Nga Matryoshka được xây dựng xung quanh câu hỏi hiện sinh về giá trị tồn tại của mỗi con người, về sự cô đơn, và về ý nghĩa thực sự của cuộc sống.

Tiếp tục mạch suy tưởng này của Synecdoche, New York, Anomalisa cũng là bộ phim về một số phận cô đơn lạc lõng đi tìm lại giá trị của cuộc sống, tìm lại những tâm hồn đồng điệu. Nhưng khác với phong cách đa tầng tới mức đôi khi khó hiểu trong bộ phim đầu tiên ông đảm nhận vai trò đạo diễn, Kaufman lựa chọn cho Anomalisa một không gian hết sức giản dị với bối cảnh nhỏ gọn, tuyến nhân vật tinh giản, và đặc biệt là việc kể chuyện bằng kỹ thuật hình ảnh động (stop-motion) của phim hoạt hình. Với những đại diện tiêu biểu như bộ phim dành giải Oscar cho phim hoạt hình năm 2005 Wallace & Gromit: The Curse of the Were-Rabbit hay các bộ phim hoạt hình của đạo diễn Tim Burton như Corpse Bride (2005) hay Frankenweenie (2012), các bộ phim hoạt hình sử dụng kỹ thuật stop-motion có ưu điểm là vừa tạo điều kiện cho các đạo diễn thoả sức sáng tạo về mặt hình ảnh, vừa giúp các bộ phim có được cảm giác gần gũi nhất định với thực tế “phi hoạt hình”. Ưu thế này đã được Charlie Kaufman và Duke Johnson tận dụng tối đa cho Anomalisa với phần bối cảnh và tạo hình nhân vật được chăm chút hết sức kỹ lưỡng, tạo cho người xem cảm giác họ đang xem một bộ phim do các diễn viên thực thụ đóng. Điểm thú vị là Anomalisa thành công trên khía cạnh này tới mức bộ phim đã vượt qua tất cả các tác phẩm với diễn viên thật khác để dành giải Mô tả cảnh tình cảm người lớn xuất sắc nhất năm 2015 của Liên đoàn nhà báo điện ảnh nữ Hoa Kỳ (Alliance of Women Film Journalists). Thêm vào đó, kỹ thuật stop-motion cũng tạo điều kiện cho Charlie Kaufman truyền tải hình ảnh nửa phần thực, nửa phần hư ảo của các nhân vật qua từng khớp nối trên những khuôn mặt quá khổ của Michael hay Lisa. Những đôi mắt với biểu cảm rất chân thật nằm trên khuôn mặt hằn khớp nối của một người máy chắc chắn sẽ khiến nhiều khán giả cảm thấy ám ảnh suốt bộ phim và qua đó giúp họ dễ dàng cảm nhận hơn cuộc hành trình trong tâm tưởng của Michael Stone đi tìm những giá trị còn sót lại trong cuộc đời lạc lõng của ông. Cách tiếp cận khán giả này của Kaufman đã giúp Anomalisa có được sự gần gũi nhất định đồng thời cũng giữ nguyên những giá trị hiện sinh mà Kaufman luôn đau đáu kể từ những tác phẩm đầu tiên.

Cá tính và chất sáng tạo của Charlie Kaufman trong Anomalisa còn được thể hiện qua việc ông chỉ sử dụng vỏn vẹn ba diễn viên để lồng tiếng cho toàn bộ các nhân vật trong phim. Được biết tới nhiều nhất qua vai diễn Remus Lupin trong loạt phim Harry Potter, David Thewlis là lựa chọn hết sức phù hợp cho vai Michael Stone khi chất giọng ấm vừa truyền cảm vừa pha chút rụt rè của Thewlis đã thực sự tạo dựng cho nhân vật của ông một linh hồn, một số phận thực sự vượt khỏi khuôn khổ của một nhân vật hoạt hình thông thường. Lồng tiếng cho mảnh ghép tâm hồn của Michael – Lisa là Jennifer Jason Leigh, nữ diễn viên đã có một năm hết sức thành công với vai Daisy Domergue trong The Hateful Eight của Quentin Tarantino. Trái ngược hoàn toàn với vai diễn đậm chất điên dại trong The Hateful Eight, Lisa qua giọng nói của Jennifer Jason Leigh hiện lên như một bản sao nữ của Michael Stone với sự lưỡng lự, ngập ngừng của một mảnh đời cô độc. Sự tương đồng đến kỳ lạ về tính cách, về suy nghĩ giữa Michael và Lisa bất chấp xuất thân và địa vị xã hội hết sức khác biệt của cả hai đã lại càng làm nhoà đi ranh giới giữa thực tại và mộng tưởng trong Anomalisa khi người xem phải phân vân liệu Lisa có thật sự giống như hình ảnh của cô qua con mắt của Michael. Màn sương mờ ảo này của Anomalisa thực sự trở nên đậm đặc với lựa chọn độc đáo của Charlie Kaufman trong việc để nam diễn viên Tom Noonan sử dụng một giọng lồng tiếng duy nhất cho toàn bộ tuyến nhân vật phụ của phim – những nhân vật vốn đã có phần tạo hình gương mặt tương đối giống nhau. Từ chỗ ngạc nhiên khi thấy những nhân vật nữ trong phim được lồng tiếng bởi một chất giọng hết sức đàn ông, khán giả có lẽ sẽ dần trở nên đồng cảm với sự cô đơn của Michael và Lisa, khi mà với họ, gương mặt của tất cả người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã dần biến thành khối đồng nhất nhạt nhoà, xa lạ đến đáng sợ. Những lựa chọn nghệ thuật hết sức mạo hiểm này của Charlie Kaufman đã khiến Anomalisa tạo dựng được chỗ đứng riêng giữa các bộ phim lấy chủ đề về sự cô đơn nhờ câu chuyện và những nhân vật tưởng chừng đơn giản nhưng lại ẩn giấu rất nhiều tầng ý nghĩa.

Khi xem các bộ phim do Charlie Kaufman chấp bút, hẳn nhiều người hâm mộ điện ảnh sẽ có cảm giác họ đang tham gia một trò chơi ghép hình, trong đó mỗi mảnh ghép là một câu chuyện, là một lớp nghĩa khác nhau mà Kaufman đã đem tất cả sức sáng tạo của ông để đem đến cho khán giả. Xét về khía cạnh này, có thể coi Anomalisa là một bức tranh ghép tương đối hoàn chỉnh về chủ đề quen thuộc trong các bộ phim của Kaufman – nỗi cô đơn. Đó là một bức tranh giản dị và dễ tạo sự đồng cảm cho người xem bởi những cảm xúc chân thực, gần gũi mà hẳn nhiều người cũng đã từng trải qua trong đời. Nhưng nếu nhìn kỹ hơn vào các góc cạnh của bức tranh, khán giả sẽ lại nhận ra rằng vẫn còn đó rất nhiều sắc thái ẩn giấu dưới mỗi mảnh ghép chờ họ khám phá. Đó chính là vẻ đẹp của Anomalisa, một bộ phim tưởng chừng giản đơn nhưng hết sức sâu sắc.

=====

Bản đã được biên tập trên Zing.