Mexico City của những năm đầu thập niên 1970 là một thành phố đầy ắp biến động và sự kiện, vui tươi sôi động có, mà bạo lực đẫm máu cũng rất nhiều. Tháng 6 năm 1970, người dân thủ đô Mexico City được chứng kiến một trong những trận chung kết đáng nhớ nhất trong lịch sử World Cup khi Brazil đánh bại Ý với tỉ số 4-1 để giành cúp vàng lần thứ ba. Chỉ đúng một năm sau đó, chỉ một ngày trước dịp lễ hội quan trọng của đất nước Mexico sùng đạo là Lễ Mình và Máu Thánh Chúa, cũng chính những người dân Mexico City ấy đã phải chứng kiến một trong những sự kiện đau buồn nhất trong lịch sử nước này khi quân đội và lực lượng bán vũ trang Mexico xả súng giết chết hơn 100 sinh viên diễu hành hoà bình đòi cải cách và dân chủ cho đất nước.
Mexico City giai đoạn 1970, 1971 nóng bỏng, máu lửa là thế, nhưng ở khu phố cổ Roma trong trung tâm thành phố, có cảm giác dòng đời trong những ngôi nhà khá giả như của gia đình bác sĩ Antonio (Fernando Grediaga) vẫn luôn bình yên trong hạnh phúc. Tuy bác sĩ Antonio thường xuyên vắng nhà, nhưng bà Sofia vợ ông (Marina de Tavira) cũng chẳng có phút giây nào cô đơn trong căn hộ rộng lớn bởi bà còn phải chăm lo cho người mẹ già Teresa (Verónica García) và bốn đứa con nhỏ. Tất nhiên trong một gia đình trung lưu Mexico như của vợ chồng Antonio – Sofia, phần việc nặng nhọc nhất, từ quét dọn nhà cửa, nấu nướng, cho tới chăm lo cho từng miếng ăn giấc ngủ của bọn nhỏ là trách nhiệm của hai cô giúp việc Cleo (Yalitza Aparicio) và Adela (Nancy García). Xuất thân từ một vùng quê khô cằn của Mexico, Cleodegaria "Cleo" Gutiérrez nhỏ bé, hiền lành, chất phác, nhưng hết sức chăm chỉ, chu đáo và yêu thương bọn trẻ nhà Antonio-Sofia. Cuộc sống hàng ngày của Cleo và cô bạn Adela ở khu phố Roma từ sáng sớm đến tối khuya thường chỉ giới hạn trong bốn bức tường nhà Antonio, nhưng hai cô cũng có những phút vui vẻ riêng trong căn phòng nhỏ nơi gác mái, hoặc khi cả hai có những buổi hẹn hò cùng hai anh chàng Ramon (José Manuel Guerrero Mendoza) và Fermin (Jorge Antonio Guerrero). Có một người chủ giàu có, hiểu chuyện, có bốn đứa nhóc nghịch ngợm nhưng luôn miệng “con yêu Cleo”, có người bạn trai Fermin nghèo khó nhưng mạnh mẽ giỏi võ, tường chừng cuộc sống của Cleo sẽ trôi đi phẳng lặng như những mảnh đời khác trong khu phố cổ Roma. Nhưng rồi những sự kiện lịch sử đang làm xáo trộn cả thủ đô Mexico City rồi sẽ tác động đến từng số phận đang sinh sống nơi đây như Cleo theo cái cách chẳng ai ngờ, và phía dưới cái vẻ yên bình của Roma, rất nhiều những biến động, những đổi thay đã ẩn mình từ lâu để chờ ngày phá tan cái sự tĩnh lặng của khu phố cũ.
Alfonso Cuarón là đạo diễn người Mỹ Latinh đầu tiên được trao giải Oscar cho đạo diễn xuất sắc nhất với tác phẩm khoa học giả tưởng Gravity (2013). Nhưng trong suốt gần 20 năm qua ông được coi là một nghệ sĩ Hollywood nhiều hơn là một nghệ sĩ Mexico bởi kể từ Y Tu Mamá También (2001), thành quả sáng tạo của Cuarón giới thiệu đến công chúng như Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (2004), Children of Men (2006), và Gravity đều là những bộ phim đậm chất Hollywood với kinh phí lớn, nhiều chất hành động-giả tưởng, và luôn khiến khán giả phải thán phục vì chất lượng quay phim và kĩ xảo điện ảnh. Bởi vậy mà tin Roma – tác phẩm thứ 8 trong sự nghiệp của Alfonso Cuarón được hãng Netflix mua quyền công chiếu đã nhanh chót thu hút sự chú ý của khán giả không chỉ vì đây là bộ phim đánh dấu sự trở lại của đạo diễn người Mexico sau năm năm vắng bóng kể từ thành công của Gravity, mà còn vì đây là một tác phẩm đen trắng thuần chất Mỹ Latinh về những con phố của thủ đô Mexico City nơi chính cậu bé Alfonso Cuarón đã lớn lên trong những năm đầu thập niên 1970.
Quả thực Roma là một bộ phim mang đậm dấu ấn cá nhân của Alfonso Cuarón. Bên cạnh vai trò đạo diễn của phim, nghệ sĩ 57 tuổi còn đảm nhiệm cả việc viết kịch bản, biên tập, sản xuất, và thậm chí là cả quay phim – vị trí quan trọng bậc nhất cho sự thành công của một bộ phim và cũng là vị trí mà Cuarón vốn thường tin tưởng trao cho người bạn của ông – nhà quay phim nổi tiếng Emmanuel “Chivo” Lubezki. Phần đề từ ở cuối Roma (“Bộ phim này ra đời để tưởng nhớ tới Libo”) phần nào giải thích cho sự “ôm đồm” của Alfonso Cuarón. Libo Rodríguez là người phụ nữ giúp việc trong gia đình Cuarón tại Mexico City trong suốt những năm thơ ấu của Alfonso Cuarón. Đạo diễn người Mexico lớn lên trong những câu chuyện kể của Libo về một Mexico nghèo khó và cổ xưa – những góc nhìn vốn rất xa lạ về Mexico với một cậu bé có bố mẹ thuộc tầng lớp trung lưu khá giả như Alfonso. Những câu chuyện kể năm xưa của Libo phần nào đó đã giúp nhen nhóm trong ông tình yêu với thiên nhiên và con người Mexico – một tình yêu chân thành được phản ánh một cách hết sức cảm động qua tuyệt phẩm Y Tu Mamá También. Và có lẽ cũng chính những câu chuyện năm xưa ấy đã tạo nguồn cảm hứng để Alfonso Cuarón cho ra đời Roma, bởi chính đạo diễn đã thừa nhận rằng hình ảnh của Cleo – nhân vật trung tâm của bộ phim được ông tạo nên từ chính cuộc đời của Libo năm xưa.
Tuy là một tác phẩm điện ảnh làm về đất nước Mexico, lịch sử Mexico, và những mảnh đời bình dị của người dân Mexico, nhưng có cảm giác Roma của Alfonso Cuarón gợi nhắc rất nhiều đến những tác phẩm đậm chất nhân văn theo chủ nghĩa tân hiện thực của điện ảnh Ý những năm 1940, 1950. Với những tác phẩm xuất sắc như Ladri di biciclette (1948) của Vittorio De Sica hay Le notti di Cabiria (1957) của Federico Fellini, trào lưu tân hiện thực đã giúp công chúng nhận ra rằng không chỉ sự hào nhoáng, lộng lẫy của những tên tuổi lớn của Hollywood mới là điện ảnh, mà điện ảnh tinh tuý còn là những bộ phim đen trắng có kịch bản đầy ắp những câu thoại giản dị không văn hoa, sử dụng những bối cảnh chân thực bên ngoài trường quay, với các nhân vật do những diễn viên nghiệp dư hoặc kém tên tuổi thủ vai, và về muôn mặt khốn khó của những mảnh đời nghèo khổ. Phần lớn các tên tuổi lớn của dòng phim tân hiện thực Ý như De Sica, như Fellini, như Roberto Rossellini đã qua đời từ lâu, nhưng các tác phẩm lớn của dòng phim này vẫn để lại dấu ấn đậm nét không chỉ trong lòng khán giả, mà còn qua tinh thần nhân văn, sự quan tâm tới những số phận bình thường trong lòng xã hội hiện đại của các bộ phim theo chủ nghĩa hiện thực của Pháp, Ý, Iran, và cả Hollywood đương đại. Roma cũng là một tác phẩm như thế. Tuy khán giả vẫn có thể cảm nhận được những biến động chính trị, xã hội của đất nước Mexico giai đoạn những năm 1960, 1970 thông qua bộ phim, nhưng Roma trước tiên và trên hết vẫn là một bộ phim về cuộc sống và suy tư của Cleo và những người xung quanh cô như Sofia, như Fermin. Dù lớn lên với những câu chuyện kể của Libo – nguồn cảm hứng chính của Cleo, nhưng Alfonso Cuarón trao cho cô nhân vật chính của ông rất ít thoại. Xuyên suốt phần lớn thời gian của Roma, người xem chỉ có thể đoán biết suy nghĩ, tình cảm của Cleo thông qua sự tỉ mỉ, tận tâm khi chăm sóc lũ trẻ nhà Antonio-Sofia của cô, hay qua phản ứng có phần bị động của Cleo trước những nhân vật mạnh mẽ hơn rất nhiều về mặt cảm xúc như Fermin, như Sofia, và kể cả người bạn hầu gái Adela. Vì lý do này mà một số nhà phê bình đã chỉ trích Cuarón khi cho rằng dù luôn nhắc tới tình cảm gần gũi của Libo dành cho ông nhưng đạo diễn người Mexico lại tạo ra một nhân vật chính hết sức “một chiều”, chỉ biết “nghe lời” những nhân vật ở tầng lớp trên mà thiếu đi sức mạnh ý chí của bản thân. Qủa thực sau khi xem xong Roma chắc chắn nhiều khán giả vẫn sẽ thấy Cleo mà một nhân vật bí ẩn vì cô gần như không bao giờ nói về gia cảnh, về suy nghĩ, về ước mơ của mình. Sự kiệm lời của Cleo và nhịp phim tương đối chậm, thiếu vắng cảm xúc đặc biệt là ở nửa đầu của Roma cũng phần nào đó làm bộ phim trở nên khó xem với một số khán giả. Tuy nhiên nhịp phim chậm rãi cùng nhiều khung hình được Alfonso Cuarón lặp đi lặp lại ở phần đầu của phim cũng lại là cơ hội để khán giả chú ý tới những chi tiết nhỏ, những câu nói tưởng chừng bâng quơ nhưng lại bộc lộ rất nhiều về con người của Cleo. Và đến nửa cuối của phim, khi nhịp phim bắt đầu được đẩy dần lên tới cực điểm với điểm nhấn là những sự kiện xoay quanh vụ thảm sát ngày Lễ Mình và Máu Thánh Chúa và chuyến du hành tìm về với biển cả thì những chi tiết tưởng chừng rời rạc ở phần đầu phim ấy sẽ được xâu chuỗi để tạo nên một bức tranh tổng thể đầy cảm xúc và hết mực nhân văn về số phận của Cleo – cô gái hiền lành, nghèo khổ, cam chịu nhưng vẫn luôn khao khát có hạnh phúc riêng của riêng mình. Có thể Cleo không phải là một nhân vật “anh hùng” đại diện cho ý chí vươn lên của tầng lớp lao động nghèo trong xã hội Mexico. Có thể sự kiệm lời của Cleo khiến khán giả không cảm thấy thoả mãn với những câu thoại mang tính tuyên ngôn. Nhưng câu truyện của Cleo trong Roma vì thế mới là câu truyện đầy tính hiện thực về một cá nhân bình thường của xã hội, một cá nhân với số phận riêng vừa mang tính đại diện cho sự khó khăn của người dân quê nghèo xứ Mexico, vừa dễ dàng đem tới cho khán giả một sự đồng cảm, gần gũi mà mô-típ nhân vật “anh hùng” khó lòng làm được.
Tuy dành được rất nhiều vinh quang với Gravity và được đánh giá rất cao về mặt kỹ thuật dàn dựng điện ảnh với Children of Men, nhiều nhà phê bình và người hâm mộ lại cho rằng tác phẩm xuất sắc nhất của Alfonso Cuarón cho đến trước Roma lại là bộ phim “du hành” Y Tu Mamá También. Tác phẩm này được đánh giá rất cao không chỉ vì câu truyện hết sức cảm động về cuộc hành trình về với biển để tìm lại bản thân, để vượt qua những mông lung tuổi đầu đời của hai cậu thanh niên tuổi mới lớn, mà còn vì bức tranh tuyệt đẹp về đất nước Mexico của rất nhiều sự tương phản. Bởi thế bên cạnh người phụ nữ tràn đầy tình yêu cuộc sống Luisa Cortes, những cảnh quay góc rộng đặc tả thiên nhiên và xã hội Mexico cũng có thể được coi là một nhân vật chính của Y Tu Mamá También. Với Roma, Alfonso Cuarón lại một lần nữa đem tới cho người xem không chỉ câu truyện đầy chất nhân văn về những nhân vật đáng nhớ như Cleo, như Sofia, mà khán giả, đặc biệt là những khán giả nước ngoài chưa một lần đặt chân tới Mexico, sẽ còn được thết đãi một bữa tiệc thị giác tuyệt vời về thiên nhiên và xã hội của đất nước Trung Mỹ trong những năm tháng nhiều biến động. Một trong những điều đáng tiếc nhất liên quan tới tác phẩm mới nhất của đạo diễn người Mexico là việc bản quyền bộ phim đã được kênh phim trực tuyến Netflix mua lại – đồng nghĩa với việc sẽ có rất ít khán giả được thưởng thức những hình ảnh đẹp đẽ của bộ phim trên màn ảnh lớn – điều kiện xem phim tối ưu nhất cho một tác phẩm đẹp như “Roma”. Tất nhiên cái cách người xem thưởng thức điện ảnh và truyền hình đang ngày một thay đổi do sự phát triển nhanh chóng của những kênh phim trực tuyến như Netflix, nhưng có lẽ khó gì có thể thay đổi được cảm giác choáng ngợp đến cảm động khi chứng kiến những góc quay rộng đặc tả những đường phố đông đúc, náo nhiệt của thủ đô Mexico City, hay những khu nhà lụp xụp, lầy lội ở các vùng quê Mexico qua màn ảnh lớn của những rạp phim điện ảnh truyền thống.
Là một trong những khu phố cổ của Mexico City, Roma và những cư dân sinh sống nơi đây phần nào đó có thể coi là một bức tranh thu nhỏ của xã hội thủ đô đất nước Mexico City. Và Roma của Alfonso Cuarón chính là bức tranh thu nhỏ ấy với bối cảnh cụ thể là những ngày tháng đầy biến động của Mexico giai đoạn 1970-1971. Trên bức tranh ấy người xem có thể tìm thấy rất nhiều những mảng tối u ám, những nỗi buồn đến thắt ruột xảy đến không chỉ với những người dân nghèo mà còn cả với những cá nhân của tầng lớp trung lưu. Nhưng cũng trên bức tranh ấy, đặc biệt là thông qua những khung hình cuối cùng của Roma, người xem cũng lại tìm thấy được rất nhiều hy vọng, hy vọng của những con người nhỏ bé chỉ mong muốn có một cuộc no đủ, hạnh phúc bên những người thân yêu nhất của họ. Có thể đó không hẳn là một bức tranh mang tính đại diện cho lịch sử, đất nước, hay con người Mexico, nhất là vì Roma đối với Alfonso Cuarón là một bộ phim mang tính cá nhân, một tác phẩm được làm ra để đạo diễn người Mexico có thể đưa đến cho khán giả một Mexico, một Libo trong ký ức của cậu bé Alfonso năm nào. Nhưng đó vẫn là một bức tranh vừa giàu chất hiện thực, vừa đậm tính nhân văn mà bất cứ ai sở hữu một tài khoản Netflix cũng nên dành thời gian để thưởng thức.
======
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire