Da 5 Bloods

 

Tuy chỉ chiếm 10% dân số Hoa Kỳ trong những năm 60 của thế kỷ trước, nhưng có tới gần 40% trong số binh sĩ Mỹ tham chiến tại Việt Nam. Năm người trong số đó – năm người bạn thân nhau như anh em Paul (Delroy Lindo), Otis (Clarke Peters), Eddie (Norm Lewis), Melvin (Isiah Whitlock Jr.), và Norman "Stormin' Norm" Holloway (Chadwick Boseman) đã kề vai sát cánh trong những mặt trận khốc liệt nhất của quân Mỹ như tại Chiến dịch Junction City và nhiều trận đánh khác nằm sâu trong các cánh rừng nhiệt đới của miền Nam Việt Nam. Trong một chiến dịch giải cứu một chiếc máy bay chở hàng bí mật của CIA viện trợ cho những nhóm người thiểu số chống Cộng bị rơi giữa vùng rừng núi miền Nam, chiếc trực thăng trở năm chiến hữu thân nhau như máu thịt bị quân giải phóng bắn hạ. Giữa làn mưa đạn của đối thủ gan dạ và khôn ngoan, Norm và bốn người anh em phát hiện ra món hàng bí mật của CIA – một thùng thiếc chứa đầy vàng khối. Quyết định giữ lại số vàng để chia sẻ cho những người thân, những người bạn cùng màu da đang bị áp bức nơi quê nhà, năm người bạn quyết định chôn giấu số vàng tại nơi máy bay rơi và tìm đường thoát về căn cứ rồi chờ cơ hội quay trở lại thu lại số của cải “lẽ ra phải thuộc về họ”. Paul, Otis, Eddie, và Melvin cuối cùng cũng trở về quê hương nguyên vẹn về mặt thể xác dù tồn thương nặng nề về tinh thần, nhưng Norm – tay súng thiện nghệ nhất và cũng là thủ lĩnh tinh thần của nhóm mãi mãi nằm lại giữa núi đồi của đất nước châu Á xa lạ.

 

Cả nửa thế kỷ sau ngày trở về Hoa Kỳ trong nỗi tủi nhục của những kẻ thất trận và cầm súng giết người trong một cuộc chiến vô nghĩa của nước Mỹ, bốn mẩu còn lại của năm người anh em mới có cơ hội bay sang Việt Nam để tìm lại hài cốt của Norm, và quan trọng hơn là lấy bằng được số vàng trị giá hàng chục triệu đô la đang nằm đâu đó dưới đất đá miền Nam Việt Nam. Không chỉ già nua, yếu đuối hơn, nửa thế kỷ cũng đã biến bốn người bạn thân năm xưa trở thành những số phận hết sức khác nhau. Người có vẻ giàu có nhờ việc buôn bán ô tô và vì thế có tâm thế thảnh thơi, hào phóng như Eddie, người lại có cuộc sống chẳng mấy dễ dàng và luôn bị ám ảnh bởi những bi kịch năm xưa như Paul, và cũng có người thì dù sau bao năm xa cách vẫn nhớ về người phụ nữ Việt tên Tiên (Lê Y Lan) năm nào như Otis. Nhưng hai mục đích chung – hài cốt của Norm và số vàng của CIA đã là quá đủ để tiếp cho họ sức mạnh, kéo họ lại gần nhau trong cuộc hành trình tìm lại quá khứ. Với sự giúp đỡ của anh chàng giáo viên David (Jonathan Majors) – con trai của Paul, người hướng dẫn viên tên Vinh (Johnny Trí Nguyễn), và cả tay cò mồi người Pháp (Desroche), những người đồng đội cũ dần tiến đến gần với cái đích họ mong muốn. Nhưng cuộc bộ hành vất vả trong các cánh rừng nguyên sơ, cùng những bất ngờ chẳng ai có thể ngờ tới đã khiến những người lính năm xưa nhận ra rằng họ chưa bao giờ có thể gột bỏ hoàn toàn di chứng của chiến tranh, di chứng của tệ áp bức – phân biệt chủng tộc mà họ từng chịu đựng, mà cha ông họ đã từng phải chịu đựng.

 

Da 5 Bloods là bộ phim mới nhất của đạo diễn người Mỹ gốc Phi Spike Lee – người mới đánh dấu sự trở lại trong phong độ làm phim với BlacKkKlansman (2018). Đây cũng là bộ phim đầu tiên Spike Lee làm cho Netflix – hãng chiếu phim trực tuyến đang bỏ rất nhiều tiền của cho các đạo diễn hàng đầu như Martin Scorsese (với The Irishman) hay anh em nhà Coen (với The Ballad of Buster Scruggs) làm các tác phẩm điện ảnh hoành tráng, có chất lượng cao chỉ để chiếu trên kênh phim trực tuyến của Netflix và qua đó nhằm nâng tầm cho hình thức phát hành vẫn còn vấp phải sự phản đối từ giới làm phim truyền thống này. Một ưu thế lớn của các bộ phim được Netflix trình chiếu trực tuyến là các đạo diễn có phong cách rất riêng như Scorsese hay Spike Lee thường được trao gần như toàn quyền về nội dung kịch bản và thời lượng phim – hai yếu tố luôn được nhấc lên đặt xuống trong các bộ phim chiếu rạp truyền thống. Chẳng thế mà The Irishman dài tới 209 phút trong khi Da 5 Bloods tuy “ngắn hơn” nhưng cũng có thời lượng lên tới 155 phút – vượt xa BlacKkKlansman (135 phút) hay các tác phẩm xuất sắc trước đó của Spike Lee như Inside Man (2006, 129 phút), 25th Hour (2002, 135 phút), hay Do the Right Thing (1989, 120 phút). Nhưng dài hơn không có nghĩa là tốt hơn, bởi khi xem Da 5 Bloods người xem sẽ thấy một tác phẩm có phần kịch bản tương đối lê thê ở nửa đầu phim với các phân đoạn chậm rãi không thực sự có tính kết nối hay ý nghĩa với phần kết bùng nổ của phim. Một phần lý do cho việc Da 5 Bloods rất dài có lẽ là vì Spike Lee muốn đưa rất nhiều chi tiết, chủ đề, thông điệp vào nội dung phim – từ tính chất phi nghĩa của sự can thiệp của Mỹ vào Việt Nam, cho tới nỗi đau kéo dài của người da màu tại Hoa Kỳ bởi nạn phân biệt chủng tộc vốn chưa bao giờ bị dập tắt, hay các căng thẳng, xung đột về mặt chính trị giữa chính những người Mỹ với nhau sau khi Donald Trump trúng cử tổng thống Hoa Kỳ, và thậm chí là cả những chi tiết về nạn lạm dụng thuốc giảm đau đang cướp đi sinh mạng của rất nhiều người Mỹ. Quá nhiều chủ đề, quá nhiều chi tiết khiến người xem khó lòng có thể xếp thể loại cho Da 5 Bloods, bởi bộ phim có rất nhiều bi kịch, máu, và nước mắt, nhưng cũng lại có những phân đoạn thuần tuý mang tính hành động, một vài cảnh quay nửa tình cảm nửa sướt mướt, và cả những chi tiết có vẻ hài hước không mấy ăn nhập với nhịp điệu chung của phim. Có thể Spike Lee có ý đồ riêng của ông khi cùng với Kevin Willmott (đồng tác giả kịch bản BlacKkKlansman với Lee) viết lại kịch bản gốc của Danny Bilson và Paul De Meo sáng tác từ năm 2013 và dồn tất cả những nội dung kể trên vào 155 phút của Da 5 Bloods, nhưng với khán giả đã từng yêu thích các bộ phim hài châm biếm hay hành động, tâm lý tinh tuyền của ông, thì một tác phẩm với thời lượng ngắn hơn, nhưng tập trung hơn, rõ thông điệp hơn có lẽ cũng không phải là một lựa chọn tồi.

 

Một điểm đáng tiếc khác cho kịch bản dài nhưng thiếu trọng tâm của Da 5 Bloods đó là việc thông điệp chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, về giá trị, phẩm giá của những người da màu ở Mỹ - vốn đang là thông điệp chủ đạo của phong trào Black Lives Matter đang sôi nổi ở Mỹ đã phần nào đó bị pha loãng bởi vô số những nội dung không kém phần quan trọng và ý nghĩa khác được nhắc đến trong phim. Rõ ràng Spike Lee không thể bắt khán giả nhập tâm nội dung chính trị mang hơi thở thời đại này của Da 5 Bloods – vốn được nhấn rất mạnh ở phần cuối của phim khi mà xen kẽ giữa các cảnh phim là rất nhiều thước phim tài liệu gây sốc nhắc đến tội ác của lính Mỹ ở Việt Nam, nhắc đến sự tàn khốc của cuộc chiến đã khiến hơn hai triệu người Việt Nam phải bỏ mạng. Phân tâm giữa một bên là tiếng nhạc réo rắt từ bài ca What´s Going On của Marvin Gaye và một bên là chất giọng truyền cảm của phát thanh viên huyền thoại Hanoi Hannah (Ngô Thanh Vân) hay những lời tâm sự bâng quơ về sự vô nghĩa của chiến tranh của Vinh, có lẽ không người xem nào lại không thắc mắc rằng cuối cùng Da 5 Bloods là một tác phẩm phản chiến, chống phân biệt chủng tộc, hay đơn giản là cuộc du hành vào địa ngục của những tâm hồn bị tổn thương vì quá khứ và kích động bởi lòng tham luôn có trong sâu thẳm mỗi con người. Kịch bản thiếu trọng tâm cũng khiến việc xây dựng các nhân vật trong phim bị ảnh hưởng khi mà kể cả những nhân vật chiếm thời lượng lớn trên khung hình như Paul, như David cũng không thực sự để lại nhiều ấn tượng hay giúp khán giả thấu hiểu hơn về nguồn cội tâm hồn của họ, trong khi những nhân vật hoàn toàn có cơ sở để khai thác nhiều hơn như Otis, như Eddie, như Melvin lại không có được đất diễn cần thiết, có được câu truyện cần thiết để ghi dấu ấn trong lòng khán giả.

Vốn luôn giữ phong cách làm phim độc lập cho dù đã thành danh, Spike Lee thường không tham gia đạo diễn các bộ phim bom tấn, hay sử dụng quá nhiều ngôi sao điện ảnh cho các tác phẩm của mình. Tuy là tác phẩm tốn kém bậc nhất trong sự nghiệp Da 5 Bloods của Lee cũng chỉ tiêu tốn của Netflix chưa đầy 50 triệu đô la Mỹ, và hoàn toàn vắng bóng các tên tuổi hạng A của Hollywood ngoại trừ Chadwick Boseman trong một vai trọng tâm nhưng không chiếm quá nhiều thời lượng lên hình. Nhưng khác với BlacKkKlansman – nơi các gương mặt mới như John David Washington và Adam Driver thực sự toả sáng, các diễn viên trong Da 5 Bloods chỉ đem lại cho khán giả không nhiều những giờ phút đáng nhớ về chất lượng diễn xuất, đặc biệt là trong những trường đoạn cao trào, bạo liệt của phim. Việc Spike Lee đưa vào Da 5 Bloods rất nhiều cảnh quay phản chiếu hay gợi nhớ tác phẩm kinh điển Apocalypse Now (1979) của Francis Ford Coppola – một tác phẩm cũng nói về tác động tàn khốc của chiến tranh Việt Nam lên lương tri, nhân cách của con người lại chỉ càng làm bật lên chất lượng không quá đặc biệt về mặt diễn xuất của Da 5 Bloods bởi Delroy Lindo trong vai Paul dù cố gắng rất nhiều vẫn không gây ấn tượng lớn đối với khán giả chứ đừng nói đến việc so sánh với hình ảnh huyền thoại Thượng tá Kurtz do Marlon Brando hoá thân trong Apocalypse Now. Phần hình ảnh của phim – một trong số hiếm các bộ phim về chiến tranh Việt Nam của Hollywood làm trực tiếp tại Việt Nam qua các góc máy của Newton Thomas Sigel – nhà quay phim quen thuộc trong các tác phẩm của Bryan Singer dường như cũng không tận dụng được ưu thế bối cảnh này bởi cảnh núi non, rừng rậm trong phim cho thấy rõ kinh phí chỉ ở mức trung bình của phim và chẳng mấy khác biệt so với các tác phẩm được quay ở Thái Lan hay Philippines.  

 

Phải khẳng định rằng Da 5 Bloods không phải là một tác phẩm tồi. Spike Lee và hãng Netflix vẫn đem tới cho khán giả một tác phẩm tương đối xuất sắc về tình bạn, về ảnh hưởng của chiến tranh, của nạn phân biệt chủng tộc lên số phận những người Mỹ gốc Phi. Tuy nhiên, ra đời trong thời điểm nước Mỹ đang chứng kiến phong trào đòi bình quyền cho người Mỹ gốc Phi đang dâng cao hơn bao giờ hết trong vài thập niên gần đây, và đến từ một đạo diễn vốn nổi tiếng là lá cờ đầu cho phong trào này tại Hollywood như Spike Lee, có lẽ khán giả đã mong đợi một tác phẩm cô đọng, có trọng tâm, và tạo âm hưởng mãnh liệt hơn thế. Chất lượng của Da 5 Bloods một lần nữa chứng tỏ rằng để có được một tác phẩm thực sự đi vào lòng khán giả, thực sự để lại dấu ấn trong bối cảnh, trong hơi thở của thời đại chưa bao giờ là điều dễ dàng kể cả với những tên tuổi lớn như Spike Lee.