[Bài viết có tiết
lộ nội dung phim]
Nếu chỉ đơn thuần
dựa vào chất hài – hành động pha chút giật gân của Ký sinh trùng thì khó ai
có thể nghĩ rằng tác phẩm mới nhất của Bong Joon-ho chứa đựng những hàm ý về nền
chính trị - xã hội của Hàn Quốc. Nhưng với bất cứ ai đã từng hâm mộ đạo diễn họ
Bong, đã từng yêu thích những tác phẩm tưởng chừng thuần tuý hành động nhưng có
rất nhiều lớp ý nghĩa như Memories of Murder (2003), The Host (2006), Snowpiercer (2013), hay gần đây nhất là Okja (2017) đều có thể đoán định rằng
Bong Joon-ho hiếm khi bỏ lỡ cơ hội đưa ra những lời chỉ trích ý nhị nhưng chua
cay về những thói xấu xã hội, những điểm đen của nền chính trị, đặc biệt là những
vấn đề của Hàn Quốc – mảnh đất đã đem lại cho ông một sự nghiệp cực kì thành
công cả về thương mại và nghệ thuật, và cũng là nguồn cảm hứng chưa bao giờ khô
cạn cho các bộ phim của Bong Joon-ho. Nếu Memories of Murder chỉ trích một
cách chua cay về sự tắc trách, vô dụng của giới chức Hàn Quốc trong buổi đầu của
thể chế dân chủ những năm 1980, The Host ngầm hướng sự chú ý của khán giả tới
những hậu quả tiêu cực đến từ các lực lượng quân sự Hoa Kỳ vốn đóng quân ở Hàn
Quốc đã trên nửa thế kỷ, thì chẳng có lẽ gì Ký sinh trùng lại là một tác phẩm
có tâm thế đứng ngoài thời cuộc.
Thêm vào đó, có lẽ
nhiều khán giả vẫn sẽ nhớ tới việc Bong Joon-ho là một trong những cái tên lớn
nhất nằm trong “Bản danh sách đen” của Chính phủ Hàn Quốc dưới thời Tổng thống
Park Geun-hye. Bị coi là một trong số gần mười nghìn nghệ sĩ và nhà văn có tư
tưởng “tả khuynh” chống đối chính quyền bảo thủ cánh hữu của nữ tổng thống họ
Park, trong suốt bốn năm cầm quyền của Park Geun-hye, Bong Joon-ho bị cắt gần
như hoàn toàn sự hỗ trợ tài chính từ nhà nước – nguồn sống cực kì quan trọng đối
với những người nghệ sĩ muốn toàn tâm toàn ý làm nghệ thuật như Bong. Bởi vậy
mà ngay sau khi Park Geun-hye bị phế truất và bí mật về “Bản danh sách đen” được
đem ra ánh sáng, người ta đã hy vọng rằng Bong Joon-ho sẽ đem những ẩn ức của
ông trong mấy năm bị đè nén về mặt tư tưởng vào các tác phẩm mới như Ký sinh
trùng.
Với những “điều
kiện biên” kể trên, khán giả hoàn toàn có thể tiếp cận Ký sinh trùng như một
câu truyện phức tạp chứa đầy chi tiết ẩn dụ và thông điệp và nền chính trị - xã
hội của Hàn Quốc. Một ví dụ nổi bật đó là sự tương phản giữa gia đình ông lái
xe Kim Ki-taek (Song Kang-ho) và vợ chồng Moon-gwang (Lee Jung-eun) và Geun-se
(Park Myung-hoon). Trong khi gia đình nhà Ki-taek sau những năm vất vả dưới căn
nhà hầm đã có cơ hội đổi đời nhờ “lòng tốt” và sự ngờ ngệnh của ông Park (Lee
Sun-kyun) và bà Yeon-kyo (Cho Yeo-jeong) nhưng chưa bao giờ xoá được sự uất hận
với những kẻ “ngồi mát ăn bát vàng” chỉ biết khinh rẻ người nghèo, thì
Moon-gwang và đặc biệt là Geun-se luôn nhớ “ơn mưa móc” từ vợ chồng nhà ông
Park bất chấp việc cả hai có cuộc sống còn nhiều phần vất vả hơn cả gia đình
nhà Ki-taek. Đặc biệt có lẽ không khán giả nào có thể quên hình ảnh Geun-se với
cái những cái dập đầu không ngừng để tạ cái ơn ông Park đã tình cờ “ban” cho
mình – một chỗ trú ẩn ẩm thấp, chật hẹp nhưng đủ kín đáo để tránh khỏi sự săn
đuổi của chủ nợ, những bữa ăn chưa bao giờ đều đặn nhưng đủ để dịu cơn đói lòng
do Moon-gwang trộm đi từ khẩu phần thừa mứa của bà Yeon-kyo và hai đứa con
Da-hye (Jung Ji-so) và Da-song (Jung Hyun-joon), và những tháng ngày nhàm chán
trong cô độc nhưng đủ yên bình vì ngoại trừ Da-song, chẳng ai trong gia đình
ông Park mảy may quan tâm tới việc họ đang là “ân nhân bất đắc dĩ” của ông chủ
quán trốn nợ Geun-se. Sự tương phản giữa Ki-taek và Geun-se cũng chính là sự đối
nghịch vẫn còn tồn tại đến tận thời điểm hiện tại giữa những người ủng hộ cánh
tả và người ủng hộ cánh hữu ở Hàn Quốc khi nhắc tới những di sản để lại của
chính quyền độc tài Park Chung-hee. Cha đẻ của người đã đưa Bong Joon-ho vào “Bản
danh sách đen” Park Geun-hye là người nắm vị trí lãnh đạo tối cao của Hàn Quốc
trong suốt 16 năm từ 1963 tới 1979. Hết sức độc đoán trong chính trị, sẵn sàng
tống giam, tra tấn, thậm chí là thủ tiêu những nhà hoạt động cánh tả bị nghi ngờ
“chống đối chính quyền”, nhưng Park cũng là cha đẻ của những chính sách kinh tế
đã giúp Hàn Quốc từ một quốc gia nghèo đói, từ một quốc gia của những người lao
động chân tay rẻ mạt phải lang bạt khắp trời Âu kiếm sống, trở thành một cường
quốc về công nghiệp, công nghệ. Bởi vậy mà rất nhiều người Hàn Quốc – đặc biệt
là những người có tuổi hay những người có xu hướng ủng hộ tư tưởng chính trị bảo
thủ vẫn luôn hết lòng biết ơn và ủng hộ Park Chung-hee hay bầu cho Park
Geun-hye với tư cách những người đã và đang đem lại cho họ cuộc sống ấm no, hạnh
phúc – dù là một cuộc sống ấm no, hạnh phúc trong một xã hội ngày càng phân hoá
giàu nghèo. Ở phía ngược lại, bất chấp những thay đổi rõ rệt trong cuộc sống,
những người thiên tả lại luôn nhớ đến việc phe bảo thủ của Park Chung-hee, của Chun
Doo-hwan đã tìm cách tước bỏ những quyền con người cơ bản nhất như quyền tự do
ngôn luận, tự do biểu đạt, đã bịt miệng, đã tìm cách thủ tiêu những lãnh tụ
cánh tả của họ như Kim Dae-jung (người sau này trở thành Tổng thống Hàn Quốc).
Dù hơn hai thập kỉ đã trôi qua kể từ ngày Hàn Quốc thoát khỏi chế độ độc tài
quân sự, nhưng mâu thuẫn cánh tả - cánh hữu, ủng hộ - phản đối Park Chung-hee vẫn
còn hiển hiện trong nền chính trị - xã hội của Hàn Quốc. Người nước ngoài nhìn
cảnh Ki-taek và Geun-se giành giật miếng ăn, giành giật lấy cuộc sống “mơ ước”
trong toà biệt thự sang trọng, rộng lớn của nhà ông Park có lẽ sẽ nghĩ đến những
ẩn dụ về sự đối lập giàu nghèo hay vực xoáy không thể thoát ra của sự nghèo
hèn, nhưng người Hàn Quốc khi xem những cảnh này hẳn cũng sẽ giật mình nghĩ tới
những cuộc biểu tình, đụng độ thường thấy của hai phe tả - hữu, hay những hậu
quả gây chấn động chính trường Hàn Quốc sau những giành giật quyền lực của hai
phe như việc tổng thống cảnh tả Roh Moo-hyun bị o ép tới mức nhảy xuống vực tự
vẫn, hay việc lần lượt hai tổng thống cánh hữu Park Geun-hye và Lee Myung-bak
phải vào tù dưới thời tổng thống đương nhiệm Moon Jae-in – chính trị gia cánh tả
nhiều năm được tổng thống quá cố Roh Moo-hyun bảo trợ. Kết thúc bộ phim, tuy “phe”
Moon-gwang và Geun-se đều đã mất mạng, nhưng “phe” Ki-taek cũng lại phải quay về
chuỗi ngày dài trong những căn nhà hầm tăm tối để tiếp tục mơ tới những ngày được
thực sự làm chủ căn biệt thự nay đã vắng chủ của gia đình ông Park quá cố. Chẳng
biết đây có phải một lời ca thán của đạo diễn họ Bong với tình trạng xáo trộn
nhiều nhưng chẳng mấy đổi thay của chính trường Hàn Quốc – khi con cháu những
gia đình quyền thế như các gia đình tài phiện (chaebol) họ Lee của Samsung, họ
Chung của Hyundai vẫn cứ “ăn trên ngồi trốc” mặc kệ cho những người bình dân ủng
hộ phe tả và phe hữu có đội mưa đội nắng biểu tình trước cửa Gwanghwamun từ đời
tổng thống này sang đời tổng thống khác. Nhưng nếu đó đúng là thông điệp Bong
Joon-ho muốn truyền tải, thì nó có phần quá bi quan, nhất là trong bối cảnh nền
chính trị Hàn Quốc đang chứng kiến rất nhiều hy vọng mới kể từ khi tổng thống
Park Geun-hye bị phế truất sau những cuộc tuần hành của cả triệu người dân Hàn
Quốc – những cuộc biểu tình dù rất đông, dù tràn đầy lửa nhiệt huyết nhưng lại
không hề mang hơi hướng bạo lực – màu sắc quen thuộc của văn hoá biểu tình
trong nhiều năm tại đất nước Đông Bắc Á này.
Không chỉ nhắc nhớ
người xem Hàn Quốc tới nội tình đất nước, Ký sinh trùng sẽ còn khiến nhiều
người cảm thấy thú vị vì hình ảnh gia đình ông Park trong phim có nhiều điểm
trùng hợp đến kỳ lạ với gia đình của chính tổng thống Park Chung-hee trong quá
khứ. Một người chồng giàu có, quyền lực, một người vợ hiền thảo, hết mực lo lắng
cho chồng con, hai mặt con đủ cả trai gái – rõ ràng gia đình ông Park là hình mẫu
lý tưởng cho bất cứ gia đình hiện đại nào của đất nước Hàn Quốc. Trong những
năm cuối thập niên 1960, đầu thập niên 1970, hình mẫu đó chính là gia đình tổng
thống Park Chung-hee và bà Yuk Young-soo cùng hai người con gái Park Geun-hye, Park
Geun-ryoung và cậu con trai út Park Ji-man. Bi kịch ập đến với gia đình ông
Park đột ngột thế nào trong ngày sinh nhật của Da-song, thì gia đình tổng thống
Park Chung-hee cũng tan vỡ một cách đầy bàng hoàng như thế. Năm 1974 tổng thống
Park Chung-hee bị một người thân Triều Tiên ám sát ngay trong ngày độc lập của
Hàn Quốc nhưng thoát chết, trong khi chính bà Yuk lại chết vì một viên đạn lạc
của kẻ thủ ác. Năm 1979, chính tổng thống Park lại một lần nữa bị ám sát bởi một
viên chức cấp dưới thân tín, để lại ba chị em Geun-hye, Geun-ryoung, và Ji-man lại
giữa một đất nước còn phải oằn mình thêm gần một thập niên dưới chế độ quân sự
trước khi hoàn toàn thoát ra được để trở thành quốc gia dân chủ. Dù Park
Geun-hye sau này đã lại leo lên được đỉnh cao quyền lực giống như cha bà, nhưng
chính người bạn bà kết thân trong những ngày thiếu vắng sự quan tâm của cha mẹ
là Choi Soon-sil đã kéo bà xuống vực sâu của tù tội. Và ngay cả tình cảm chị em
giữa bà Park và hai người em cũng nhanh chóng trở thành sự bất hoà kéo dài nhiều
năm trời, đặc biệt là với cậu em út Ji-man vốn rất thành đạt trong kinh doanh
nhưng cũng gặp vô số rắc rối liên quan đến việc sử dụng chất gây nghiện.
Tất nhiên, những biện luận trên đây rất có thể chỉ là
những suy đoán quá mức về cuộc đối đầu Ki-taek – Geun-se, về lâu đài trên cát của
gia đình ông Park. Nhưng cũng như hình ảnh hòn đá được lặp đi lặp lại trong
phim, như cuộc gặp gỡ định mệnh ở đầu phim giữa Ki-woo (Choi Woo-shik) và
Min-hyuk (Park Seo-joon), có rất nhiều thứ Bong Joon-ho đã để dành cho khán giả
khám phá, luận giải thông qua Ký sinh trùng. Lời giải cho những câu đố của đạo
diễn họ Bong có thể đúng, có thể sai, nhưng chắc chắn đây là một cơ hội rất tốt
cho người yêu phim, đặc biệt là người yêu phim nước ngoài hiểu hơn về đất nước
với lịch sử đầy thăng trầm và nền văn hoá – xã hội hết sức khác biệt của đạo diễn
Bong Joon-ho – đất nước Hàn Quốc.
========
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire