In limbo with Inception (Part 1)

Một vài suy nghĩ vụn vặt sau khi xem Inception:
* Xem trailer đã mường tượng về một Shutter Island thứ hai của Leo trong năm 2010, kết quả thì đúng là một bộ phim có nhiều nét tương đồng, vẫn là một Leo đi tìm cái bản ngã của mình trong tình cảm đớn đau, khắc khoải với người vợ, với những đứa con lẩn khuất đâu đây trong sương mù. Phần kết của cả hai đều rất mở, gợi rất nhiều suy nghĩ (tuy phần kết của Marty khó xác định hơn - theo đúng "kết kiểu Scorsese"). Tuy nhiên Inception hay hơn Shutter Island rất nhiều lần, rất nhiều lần.
* Tôi thích vô cùng cái cách Nolan khai thác ý niệm về giấc mơ, về vô thức của con người trong phim. Bởi một người-chưa-bao-giờ-ngủ-không-mơ như tôi cảm nhận được rất rõ sự miên man của giấc mơ, cái cảm giác không biết bắt đầu từ đâu mà kết thúc lại rất bất chợt, cái cảm giác chới với về thang đo thời gian trong mơ khi mà chỉ nửa tiếng mơ thôi là đủ để người ta "sống" cả ngày, thậm chí là nhiều ngày, nhiều năm trong giấc mơ ấy. Ai từng đọc khoa học về giấc mơ đều hiểu rằng thực ra giấc mơ là sự tổng hợp của những hình ảnh kí ức bởi sự dắt lối của những ý tưởng, suy nghĩ ẩn sâu trong tiềm thức. Tất cả đều được Nolan khai thác vô cùng khôn khéo, tài tình trong Inception, ví dụ một chi tiết đơn giản là cây cầu Bir-Hakeim ở Paris, một cây cầu tôi từng đi qua đi lại rất nhiều lần, lại hiện ra trong Inception bằng rất nhiều cách khác nhau, từ cây cầu có thực nơi Mal và Dom dạo chơi ngày còn hạnh phúc, tới cây cầu ảo ảnh do sức sáng tạo siêu phàm của "The Architect" Ellen Page (một lần nữa Page chứng tỏ là không sớm thì muộn cô cũng sẽ trở thành đầu tầu của dàn diễn viên nữ Hollywood) và cuối cùng là những hàng cột bê tông khổng lồ lạnh lẽo do vô thức của Dom tạo ra trong cái limbo của mình. Nói thêm một chút là "The Architect" có tên là Ariadne, trong Thần thoại Hy Lạp thì Ariadne chính là thiếu nữ đã giúp người anh hùng Theseus vượt ra khỏi mê cung Minotaur ở Knossos.
* Đây là bộ phim không nhiều kĩ xảo như The Dark Knight, một số đoạn thậm chí còn trông giống hệt Golden Eye trước đây, nhưng Inception vẫn khiến khán giả phải ngừng thở vì những pha kĩ xảo sáng tạo đến khó tưởng tượng nổi của Nolan. Nhóm bạn của tôi khi xem đoạn "in limbo" của Arthur đều phải há hốc mồm và nín thở cho tới hết trường đoạn đó để rồi phải đồng thanh ca ngợi tài năng siêu việt của Nolan.
* In limbo: Quang Hisashi là người dịch phim này cho Megastar, em đã phải lao tâm khổ tứ rất nhiều để tìm từ dịch cho chuẩn cụm in limbo của anh Nolan. Cuối cùng hôm nay ra rạp thì thấy Quang dịch thành viễn thức, một cụm từ theo tôi là nghe rất hay, kêu, nhưng hơi khó hiểu. In limbo có nhiều nghĩa, từ trạng thái lửng lơ không trọng lượng (như trong giấc mơ của Arthur), tình trạng bế tắc, không có lối thoát-bắt nguồn từ Thiên Chúa giáo dùng để chỉ khoảng không vô tận giữa Thiên đường và Địa ngục nơi các linh hồn tạm (nhưng cũng có thể là vĩnh viễn) trú chân trước khi được phán xét lên Thiên đường hay xuống Địa ngục, in limbo còn có nghĩa hiện đại dùng để chỉ một điệu nhảy. In limbo ở trong Inception dùng để chỉ "tầng" vô thức mà khi con người rơi xuống đó thì họ không còn nhận biết được đâu là thực, đâu là mơ và mãi mãi (hoặc gần như mãi mãi) không thể thoát ra khỏi đó. Vì thế tôi bỗng nghĩ đến một từ quen thuộc - Vô gián đạo - con đường vô tận không thể luân hồi trong Phật giáo, nơi đó con người phải chịu đựng cuộc sống lặp đi lặp lại mà không biết tới ngày được giải thoát, được luân hồi, Vô gián đạo chính là tên gốc và là tên chuẩn của Vô gian đạo, dù Vô gian đạo nghe cũng hay nhưng không thể phản ánh đúng hết ý nghĩa của bộ phim. Theo tôi dịch In limbo thành Vô gián đạo hoặc tầng vô gián là hay hơn và dễ hiểu hơn chút xíu, tất nhiên tôi vẫn rất thích cách Quang dịch phim này, chuẩn, hay ("luôn và ngay"-một cụm từ rất mới và rất trẻ) và nhất là dễ hiểu với phần đông công chúng. Nhân tiện tôi cũng không thích lắm cách dịch Inception thành Sự khởi đầu, nghe nó hơi "nôm" so với các dùng từ trong phim, nếu là tôi tôi sẽ dùng từ Khởi nguyên, ngắn hơn chút và nghe nhã như cách dùng từ trong bản dịch.
* Dù Inception rất "mới" và có thể coi là một đỉnh cao (mới) của Nolan, tôi vẫn thấy đây đó những hình ảnh lặp lại các bộ phim trước kia của đạo diễn này: Cảnh quay trong nước và đồng bộ hóa đồng hồ là tương tự The Prestige, mô-típ của nhân vật Dom rất giống với nhân vật chính của Guy Pierce đóng trong Memento, còn các đoạn hành động, đặc biệt là đoạn tàu hỏa đi giữa đường phố rất giống The Dark Knight, chưa kể cái gam màu tối, hành động mạnh và ... trời mưa vẫn làm Inception mang hơi hướng gì đó của những bộ phim trước kia của Nolan, đó là còn chưa kể cảnh phim bờ biển ở Tầng thứ 4 trông rất giống phim Daywatch của Nga (cảnh xe tải lộn ngửa trong The Dark Knight cũng gần như chỉ là quay lại cảnh tương ứng trong Nightwatch (cũng của Nga).
* Về diễn viên, theo tôi đây thực sự là điểm yếu của Inception, Leo tuy tiếp tục chọn được một phim rất tốt và diễn không hề tồi nhưng anh lại sai lầm khi chỉ trong một năm ngắn ngủi đã tham gia 2 vai liền gần như hoàn toàn tương tự nhau và không hề chứng tỏ được anh đã "lớn" hơn vai diễn tuyệt vời dạng này trong Blood Diamond. Vai xuất sắc nhất từ trước đến giờ của Leo theo tôi vẫn là Howard Hughes trong The Aviator, nếu không thể vượt ra khỏi chặng đường hiện tại, tôi e là khó lòng Leo có thể đoạt Oscar cho xứng đáng với vị thế siêu sao Hollywood của mình. Các vai khác trong phim cũng không thực sự nổi bật, vai "The Chemist" chưa đủ độ "quái" (exotic) của một nhà khoa học Đông phương, vai "The Point Man" được giao cho Joseph Gordon-Levitt quá hiền lành và mảnh mai (dù vai này có đất diễn vào loại nhiều nhất phim với cảnh in limbo cực kì ấn tượng), "The Forger" và "The Tourist" cũng rơi vào tình trạng mờ nhạt (Ken Watanabe nói tiếng Anh hơi tồi). Ba vai ấn tượng nhất với tôi trong phim là "The Architect" của Ellen Page, Mal "The Shade" của Marion Cotillard và Robert Fischer "The Mark" của Cilian Murphy. Page có lối diễn rất thông minh, biết cách dùng sự sắc sảo để bù đắp cho nhược điểm lớn về chiều cao và nhan sắc rất phù hợp với một "The Architect" thứ thật (tôi rất hy vọng Page sẽ được chọn vào vai Lisbeth Salander trong phiên bản Hollywood của bộ ba Millennium, ngay từ khi đọc truyện tôi đã thấy không ai có thể thích hợp hơn cho vai này ngoài Page). Cotillard mặc dù thiếu đất diễn nhưng lại biết cách tận dụng tối đa vẻ đẹp bí ẩn của cô để làm "cái bóng" Mal trở nên ám ảnh pha chút gì đó rùng rợn với không chỉ Dom mà với cả người xem, mong là Cotillard sẽ sớm có những vai "được diễn" hơn thay vì quanh đi quẩn lại những vai (gần) bình hoa di động trong các blockbuster như giai đoạn hiện tại. Mặc dù Cilian Murphy từng được Nolan chọn cho phim Batman Begins nhưng phải tới vai này tôi mới thấy cặp mắt xanh ngắt của Murphy được tận dụng tối đa, "The Mark" hầu như chỉ (cần) diễn bằng mắt và Murphy đã hoàn thành xuất sắc công việc của mình, đặc biệt là trong trường đoạn mở được két sắt chứa bí mật của ông bố (đúng hơn là bí mật do "The Forger" cấy vào giấc mơ tầng thứ 3! của "The Mark").
* Nhạc phim của Hans Zimmer phải nói là quá xuất sắc, cực kì phù hợp với nhịp độ dồn dập của phim xong lại có những khoảng lặng cần thiết để khán giả chợt nhận ra đâu là thật, đâu là mơ trong đầu các nhân vật trên phim. Tôi vẫn chưa hiểu ý đồ của Nolan trong việc sử dụng "kick" là bài Non je ne regrette rien (Không, tôi chẳng tiếc nuối điều gì) của Edith Piaf, nhưng có trùng hợp khá thú vị là nhờ vai Edith Piaf mà Cotillard đã được Oscar, một Oscar cực kì xứng đáng.
* Inception làm tôi muốn xem lại Nightmare Detective, một bộ phim cực kì sáng tạo của Nhật về những giấc mơ và những "thám tử giấc mơ". Một phim Nhật khác cũng cực kì đáng xem về đề tài này là Paprika của Satoshi Kon.